Aile Planlaması
AİLE PLANLAMASI
Aile planlaması ailelerin istediği zamanda,istediği kadar bakabileceği kadar çocuğa sahip olması için gebe kalmayı önleyici yöntemlerin uygulanmasıdır.Aile planlamasının amacı çocuk sayısını azaltmak değildir.Bir diğer amacı gebelikler arasında belli bir süre bırakılarak anne ve çocuk sağlığını korumaktır. Aile planlamasının felsefesi çiftlere çocuk yapmak istediklerinde ve istemediklerinde yol göstermektir.Çiftlere çocuk sayısı ve doğumlar arasındaki süreyi belirlemede yardımcı olur.2 yıldan sık aralıklarla yapılan doğumlar ile annenin çok genç ya da yaşlı olması anne ve çocuk sağlığını olumsuz etkilemektedir.Dünyada her yıl yarım milyondan fazla kadın gebelik ve doğumla ilgili problemlerden hayatını kaybetmektedirler.Etkili aile planlamasının uygulanamaması sonucu ,ülkemizde her yıl 500,000 den fazla kadın küretaj olmakta ve dahada tehlikelisi 50,000 in üstünde kadın yaşamını yitirmektedir.Aile planlamasının amacı fazla sayıda ve sık gebelikleri önlemek ve sık doğumların anne,çocuk sağlığına olan olumsuz etkilerini engellemek,düşükleri önlemek,çocuğu olmayan ailelerin çocuk sahibi olmaları için yol göstermek,ailelere gebelikten korunmanın sağlıklı yöntemlerini öğreterek anne ve çocuk sağlığını korumaktır.
Bilinen aile planlaması yömtemleri:
A-DOĞAL RİTM METODU
Bu metodla çiftler kadın siklusunun fertil döneminde istemli olarak cinsel ilişkiden kaçınırlar.Bu yöntem diğer metodları kullanamayan veya kullanmak istemeyen adetleri düzenli olan kadınlar için uygundur.Adet peryodu gebe kalma olasılığının değerlendirilmesi için 3 faza ayrılır:
a-Nisbi(doğurgan olmayan) faz 1,adet başlangıcından yumurtlama öncesi zamanına kadar sürer.
b-Faz 2,fertil faz(doğurgan) yumurtlama öncesi birkaç gün ile yumurtlama sonrası 48 saate kadardır.
c-Faz 3,(kesin infertil faz),yumurtlamadan 48 saat sonra başlar ve adet kanamasının başlangıcına kadar yaklaşık 10 ila 16 gün devam eder.Adet peryodunun fazları nasıl belirlenir:
a-servikal mukus incelenmesi,faz 1 ve 3 de rahim ağzı akıntısı az miktardadır,kalındır,uzatılmaya çalışıldığında hemen kopar.Faz 2 de akıntı bol miktardadır,ince berrak ve kolayca uzar.
b-bazal vucut ısısı olçümü,bazal vücut ısısı sabah ölçülmeli.Normal koltuk altı ısısı 36.5 derecedir.Sabah yatakdan kalkmadan ölçülen vücut ısısının 0,2 ila 0,6 derece arasında artış olması yumurtlama olduğunun göstergesidir.Yumurtlama sonrası gebe kalınamayacak dönem, ısı artışının 3.gün sabahı başlar ve adet kanamasına kadar devam eder.Bu yöntemin avantajı hiç yan etkisinin olmamasıdır.Ekonomiktir,bu yönteme bağlı sağlık riski yoktur.Dezavantajı, başarısızlık oranı yüksektir.Her yıl içinde 100 kadında 10 ila 30 kadardır.Cinsel temasla geçen hastalıklara karşı koruculuğu yoktur.Ayrıca cinsel ilişkinin spontanlığını engellemektedir.
B-BARİYER METODLARI
1-Kondomkullanımı,kondom lateks normal veya spermisid içerenler ve doğal maddelerden yapılanlar olarak sınıflanabilir.Spermisid içerenler spermleri hareketsizleştirerek veya öldürerek yırtılma veya kaçak durumunda ek koruma ağlarlar.Kondom kullanımı tüm kadınlar için uygun bir yöntemdir.Ayrıca başka bir yöntemle korunsalar bile,birden fazla partneri olan kadınlar cinsel temasla geçen hastalıklar yönünden risk altındadırlar ve kondom kullanmalılar.Gebeliği önlemede oldukça etkindir ve seksuel temasla bulaşan hastalıklara karşı koruma sağlayan tek yöntemdir.Başararısızlık oranı her yıl için 100 kadında 10-15 dir.Çiftlerin birinde lateks allerjisi varsa lateks olmayan doğal kondomlar kullanılmalı.
2-Diyafram,düz,halka ve yay tipleri vardır.Ükemizde yoktur.Diyafram vajina yukarısına rahim ağzını tamamen kapatacak şekilde yerleştirilir.Pratik değildir.Kullanmadan önce spermisid kullanılmalı.İlişkiden sonra en geç 8 saat sonra çıkarılmalı.Diyafram kullanımına bağlı sağlık riski yoktur.Uygun kullanılması durumunda gebeliği önlemede etkilidir.Seksüel geçiş olan hastalıklara karşı kısmen koruma sağlar.Başarısızlık oranı her yıl için 100 kadında 5-20 gebelikdir.Dezavantajı artmış idrar yolu enfeksiyonudur.
3-Servikal kap(rahim ağzı kap'ı),rahim ağzına uygulanan kubbe şeklinde bir kaptır.48 saatten fazla rahim ağzında bırakılmamalı.Sadece servikal smear normal kadınlarda kullanabilir.Kullanıma başlaanılmasından 3 ay sonra servikal smear tekrar edilmelidir.Başarısızlık oranı her yıl için 100 kadında %8-20dir.Ülkemizde kullanılmamaktadır.
4-Spermisid,sperm hücre membranını tahrip eden ajanlardır.Böylece spermlerin hareketini azaltır.Spermisid ajanlar aerosol,köpük,krem,vajinal suppozotuar,jel şeklinde olabilir.Tüm formlarında nonoxynol 9 denen sperm öldürücü madde vardır.Spermisid kullanımından dolayı herhangi bir sağlık sorunu oluşmaması avantajıdır.Spermisidlerin orgazma ulaşmayı kolaylaştırıcı etkisi vardır.Seksüel geçiş sağlayan hastalıklara karşı kısmi koruma sağlar.Başarısızlık oranı her yıl için 100 kadında 10-25 gebelik oranıdır.Koruyuculuk süresi 1-2 saatdir.
RAHİM İÇİ ARAÇ(RİA) Bazen metal veya yavaş salınımlı hormon içeren bükülebilir plastik araçlardır.Bakır salan tipleri spermin rahim içinden geçmesini engeller.Hormon( progesteron) salanlar rahim ağzı salgısını artırır,kalınlaştırır,sperm geçişini bozar.Ayrıca rahim içi kalınlığı azaltır.RİA tipleri bakır içeren Cooper T 380A,Nova T,Multıload 375 ve hormon salan Mirena vardır.RİA jinekolog tarafından güvenli ve kolay bir şekilde takılıp çıkarılır.Gebeliği etkin olarak engeller.Koruyuculuğu her yıl için her 100 kadında 0,3-1 gebelik şeklindedir.Takıldıktan hemen sonra etkinliği başlar.Bakırlı olanlar uzun dönem koruma sağlar.Bu süre 8 yıla kadar uzayabilir.Acil korunmasız ilişki sonrası koruyucu olarak da kullanılabilir.Rahim iç tabakasının enflamatuar cevabı, olabilecek gebeliği engellemektedir.Emzirmeye engel değildir.Her adetten sonra ipi kontrol edilmelidir.Aletin takılmasını izleyen ilk birkaç ay içinde sıklıkla sancılı adet ve ara kanama olur.Seksuel geçişli enfeksiyonlara karşı korunma sağlamaz.Şüpheli gebelik durumlarında ,enfeksiyon varlığında,iltihaplı rahim ağzı durumlarında kullanılmamalı.İzah edilemeyen vajinal kanamalarda uygulanmaz.Yan etki olarak kramp tarzında ağrı,anormal adet kanaması,pelvik enfeksiyonlar görülebilir.Oluşabilecek olumsuz durumlar rahim ve pelvik enfeksiyonlar,vücudun RİA'yı kabul etmeyip atması,rahim delinmesi ve dış gebeliktir.
D-HORMONAL KORUNMA YÖNTEMLERİ
Sentetik östrojen ve progesteron içeren ilaçlardır,yumutlamaya engel olurlar.Rahim ağzı akıntısını koyulaştırırlar.Rahim iç tabakasının yapısını değiştirirler.Kombine oral kontraseptifler(OKS) özellikle kansızlık öyküsü,sancılı adet,ara kanaması olan ve dış gebelik geçirmiş olanlar olmak üzere bir çok kadın için uygundur.Kombine OKS ler çok etkindir.Her yıl için 100 kadında %1-3 gebelik görülür.Yumurtalık,rahim kanseri,pelvik enfeksiyona karşı kısmi koruma sağlar.Adet kanamaları daha az ve kısadır,düzenlidir.Daha az adet sancısı olur.İyi huylu meme hastalığı,dış gebelik ve kansızlık riski azalır.Kombine OKS lerin yan etkisi nadirdir.Bazı ilaçlarla alınma durumunda da etkisi azalır.Hergün düzenli alınması gerekmektedir.Aşağıdaki özellikleri taşıyan kadınların OKSleri kullanmamaları gerekir:
Bilinen gebelik durumu,35 yaş üstü ve çok sigara içenler,myokard infarktüsü geçirmişler,cerebrovasküler olay ve akut tromboflebit yönünden artmış riski olanlar,damar tıkanıklığı ve derin ven trombozu olanlar,kalp yetmezliği,meme kanseri öyküsü,sarılık,akut karaciğer hastalığı,iyi ve kötü huylu karaciğer tümörü olanlar.
Aşağıdakilerden iki tanesinin varlığında OKS kullanımından kaçınmalı;35 yaş üzeri,sigara içilmesi,hipertansiyon,160/90mmHg üzeri tansiyon,şeker hastalığı,birinci derece yakınlarında 50 yaşından önce myokard infarktüsü veya damarsal hastalık öyküsünün olması.
Yan etkilerde neler yapılmalı:
-Adet görememe,gebe olmadığından emin olmalı.Gebelik yok,ilaçlar düzenli alınıyor ve adet görülemiyorsa östrojen dozu artırılıp,progesteron dozu azaltılmalı.
-Memede dolgunluk yada hassasiyet,muayene yada gerekirse mammografi ile meme hastalığının olup olmadığı doğrulanmalı.Kombine OKS kullanımının 3. ayından sonra yakınmalar geçmemişse daha düşük doz ilaçlara geçmeli veya başka bir yöntem uygulanmalı.
-Depresyon,ciddi vaskuler başağrısı veya bulantı,migren ağrıları varsa ilaç bırakılmalı.
-Hipertansiyon kombine OKS kullanımına bağlı ise ilaç bırakılmalı.
Eğer ilaç içilmeye unutulursa bir sonraki sefer iki tablet alınır,sonra normal devam edilir.2 veya daha fazla sayıda hap alınmaya unutulursa kutu bitirilir,ancak güvenlik azaldığı için ek bir koruma yöntem, ilave edilir.
Yalnız progesteron içeren haplar: Yumurtlamanın engellenmesine,rahim ağzı akıntısının kalınlaşmasına ve rahim içinde değişikliğe neden olur.Yalnız progesteron içeren haplar,doğumdan 6 hafta sonra anne sütü veren kadınlarda,östrojen kullanamayanlarda,anemisi olan kadınlarda kullanılır.
Yalnız progesteron içeren enjektabıl koroyucular;yumurtlamayı engeller,rahim ağzı mukusu kalınlaştırır,rahim içinde değişiklik yapar.Her 3 ayda bir veya ayda bir uygulanırlar.Etkinliği çok yüksektir.Her yıl için her 100 kadında 0,3-0,9 gebelik oranı görülür.Etkisi hızlı başlar,enjeksiyondan 24 saatden daha az bir süredir.35 yaşın üzerindeki kadınlar tarafındanda kullanılabilir.Doğurganlığın geri dönüşü 5-6 ayı bulabilir.Bazı kişilerde kilo alımı,düzensiz kanama,adetten kesilme,nadirende aşırı kanama ve serum lipid değişiklikleri görülür.
E-İMPLANTLAR
Levonorgestrel içeren ince kapsüller şeklinde olup kolda cilt altına yerleştirilir.Yumurtlama baskılanmasına,rahim ağzı mukusunda kalınlaşmaya,rahim içinde değişikliğe,tuba haraketlerinde azalmaya neden olur.Etkinliği yüksektir.Her yıl için 100 kadında %0,2-0,5 gebelik oranı görülür.Etkisi 24 saat içinde başlar.3-5 yıl gibi uzun koruma sağlar.Kapsuller çıkarıldıktan hemen sonra doğurganlık geri döner.Takılma ve çıkarılma minör cerrahi gerektirir.Memede hassasiyet, kilo alma veya kaybı,düzensiz kanama,vücutta kıllanma ve saç dökülmesi yapabilir.Kapsüller bazen vücut tarafından atılabilir.Bazen derin yerleştirme olmuşsa,çıkartılırken problem olabilir.Ülkemizde bir dönem yaygın olmamakla birlikte kullanılmıştır.
F-İSTEMLİ STERİLİZASYON
Kalıcı korunma isteyen çiftler ve gebe kalmasının yüksek risk yarattığı kadınlar için uygundur.Tubal ligasyon(tüp bağlama),fertilite kontrolünde güvenle kullanılan yöntemlerden biridir.Doğumdan hemen sonra özellikle sezaryen ile doğumdan hemen sonra uygulanmaktadır.Ayrıca doğum yaptıktan belli bir süre geçtikten sonrada sadece tüp bağlama operasyonu şeklinde de yapılmaktadır.Genel anestezi altında yapılır.Çok küçük kesi yapılarak karına girilir.Her iki tuba bağlanır ve bağlanmış kısım kesilir.Bu yöntem kalıcıdır.doğurganlığa dönüş yoktur.Seksüel geçişli hastalıklara karşı koruyuculuğu yoktur.Yapılan işlemin cerrahi riski vardır.Sonra gebelik görülürse,ektopik (dış)gebelik oluşma şansı fazladır.
Vazektomi,erkeğe uygulanan kalıcı bir yöntemdir.Erkeğin sperm boşaltan kanallarının bağlanmasıdır.Kadın tüplerinin bağlanmasına göre avantajı;lokal anestezi ile ayakda yapılabilir olmasıdır .Başarısızlık oranı her 1000 işlem için %3-4 dür.Başarısızlık operasyon sonrası sperm analizi ile anlaşılır.Daha ucuzdur,daha az komplikasyon vardır.Uzun dönem yan etkisi yoktur.Seksüel disfonksiyon yapmaz.Kalıcı bir işlemdir,etkisi hemen başlamaz.Etkisinin başlaması için 20 cıvarında ejekülasyon olmalı.
G-LAKTASYONEL AMENORE YÖNTEMİ(EMZİRMEYE BAĞLI ADET GÖRMEME)
Emziren annelerde yumurtlama baskılanması olur,ayrıca emzirmeye bağlı rahim ağzı mukusunda kalınlaşma vardır.Doğumdan sonra 6.aydan önce ve kesintisiz emziren kadınlarda uygun olur.Doğumdan sonra ilk 6 ay için gebelik oranı 100 kadında%2 dir.Bu oran 6-12. aylar için % 6ya çıkar.
H-ACİL KONTROL YÖNTEMİ
Korunmasız olarak son 72 saat içinde cinsel ilişkide bulunan kadınlar için uygundur.Östradiol içeren kombine 4 doğum kontrol hapı 12 saat arayla alınır.Acil uygulanan bir diğer yöntem ilişkiyi izleyen 5 gün içinde rahim içi araç takılmasıdır.Cinsel ilişkiden 72 saat içinde gebeliği önlemede %98 etkilidir.Ağızdan hap alımlarında bulantı,lekelenme tarzında kanama,yada düzensiz kanama gibi yan etkisi vardır.Aktif damar tıkanıklığı problemi olanlar,gebelik şüphesi olanlar kullanmamalı.
I-ELEKTİF DÜŞÜK
Gebeliklerin yarısından fazlası istenmeyen gebeliklerdir.Ülkemizde gebeliğin ilk 10 haftasında küretaj ile sonlandırılması yasaldır.Aile planlaması yöntemi olarak kabul edilmez.Tercih edilmeyen bir yöntemdir.
Aile planlaması ailelerin istediği zamanda,istediği kadar bakabileceği kadar çocuğa sahip olması için gebe kalmayı önleyici yöntemlerin uygulanmasıdır.Aile planlamasının amacı çocuk sayısını azaltmak değildir.Bir diğer amacı gebelikler arasında belli bir süre bırakılarak anne ve çocuk sağlığını korumaktır. Aile planlamasının felsefesi çiftlere çocuk yapmak istediklerinde ve istemediklerinde yol göstermektir.Çiftlere çocuk sayısı ve doğumlar arasındaki süreyi belirlemede yardımcı olur.2 yıldan sık aralıklarla yapılan doğumlar ile annenin çok genç ya da yaşlı olması anne ve çocuk sağlığını olumsuz etkilemektedir.Dünyada her yıl yarım milyondan fazla kadın gebelik ve doğumla ilgili problemlerden hayatını kaybetmektedirler.Etkili aile planlamasının uygulanamaması sonucu ,ülkemizde her yıl 500,000 den fazla kadın küretaj olmakta ve dahada tehlikelisi 50,000 in üstünde kadın yaşamını yitirmektedir.Aile planlamasının amacı fazla sayıda ve sık gebelikleri önlemek ve sık doğumların anne,çocuk sağlığına olan olumsuz etkilerini engellemek,düşükleri önlemek,çocuğu olmayan ailelerin çocuk sahibi olmaları için yol göstermek,ailelere gebelikten korunmanın sağlıklı yöntemlerini öğreterek anne ve çocuk sağlığını korumaktır.
Bilinen aile planlaması yömtemleri:
A-DOĞAL RİTM METODU
Bu metodla çiftler kadın siklusunun fertil döneminde istemli olarak cinsel ilişkiden kaçınırlar.Bu yöntem diğer metodları kullanamayan veya kullanmak istemeyen adetleri düzenli olan kadınlar için uygundur.Adet peryodu gebe kalma olasılığının değerlendirilmesi için 3 faza ayrılır:
a-Nisbi(doğurgan olmayan) faz 1,adet başlangıcından yumurtlama öncesi zamanına kadar sürer.
b-Faz 2,fertil faz(doğurgan) yumurtlama öncesi birkaç gün ile yumurtlama sonrası 48 saate kadardır.
c-Faz 3,(kesin infertil faz),yumurtlamadan 48 saat sonra başlar ve adet kanamasının başlangıcına kadar yaklaşık 10 ila 16 gün devam eder.Adet peryodunun fazları nasıl belirlenir:
a-servikal mukus incelenmesi,faz 1 ve 3 de rahim ağzı akıntısı az miktardadır,kalındır,uzatılmaya çalışıldığında hemen kopar.Faz 2 de akıntı bol miktardadır,ince berrak ve kolayca uzar.
b-bazal vucut ısısı olçümü,bazal vücut ısısı sabah ölçülmeli.Normal koltuk altı ısısı 36.5 derecedir.Sabah yatakdan kalkmadan ölçülen vücut ısısının 0,2 ila 0,6 derece arasında artış olması yumurtlama olduğunun göstergesidir.Yumurtlama sonrası gebe kalınamayacak dönem, ısı artışının 3.gün sabahı başlar ve adet kanamasına kadar devam eder.Bu yöntemin avantajı hiç yan etkisinin olmamasıdır.Ekonomiktir,bu yönteme bağlı sağlık riski yoktur.Dezavantajı, başarısızlık oranı yüksektir.Her yıl içinde 100 kadında 10 ila 30 kadardır.Cinsel temasla geçen hastalıklara karşı koruculuğu yoktur.Ayrıca cinsel ilişkinin spontanlığını engellemektedir.
B-BARİYER METODLARI
1-Kondomkullanımı,kondom lateks normal veya spermisid içerenler ve doğal maddelerden yapılanlar olarak sınıflanabilir.Spermisid içerenler spermleri hareketsizleştirerek veya öldürerek yırtılma veya kaçak durumunda ek koruma ağlarlar.Kondom kullanımı tüm kadınlar için uygun bir yöntemdir.Ayrıca başka bir yöntemle korunsalar bile,birden fazla partneri olan kadınlar cinsel temasla geçen hastalıklar yönünden risk altındadırlar ve kondom kullanmalılar.Gebeliği önlemede oldukça etkindir ve seksuel temasla bulaşan hastalıklara karşı koruma sağlayan tek yöntemdir.Başararısızlık oranı her yıl için 100 kadında 10-15 dir.Çiftlerin birinde lateks allerjisi varsa lateks olmayan doğal kondomlar kullanılmalı.
2-Diyafram,düz,halka ve yay tipleri vardır.Ükemizde yoktur.Diyafram vajina yukarısına rahim ağzını tamamen kapatacak şekilde yerleştirilir.Pratik değildir.Kullanmadan önce spermisid kullanılmalı.İlişkiden sonra en geç 8 saat sonra çıkarılmalı.Diyafram kullanımına bağlı sağlık riski yoktur.Uygun kullanılması durumunda gebeliği önlemede etkilidir.Seksüel geçiş olan hastalıklara karşı kısmen koruma sağlar.Başarısızlık oranı her yıl için 100 kadında 5-20 gebelikdir.Dezavantajı artmış idrar yolu enfeksiyonudur.
3-Servikal kap(rahim ağzı kap'ı),rahim ağzına uygulanan kubbe şeklinde bir kaptır.48 saatten fazla rahim ağzında bırakılmamalı.Sadece servikal smear normal kadınlarda kullanabilir.Kullanıma başlaanılmasından 3 ay sonra servikal smear tekrar edilmelidir.Başarısızlık oranı her yıl için 100 kadında %8-20dir.Ülkemizde kullanılmamaktadır.
4-Spermisid,sperm hücre membranını tahrip eden ajanlardır.Böylece spermlerin hareketini azaltır.Spermisid ajanlar aerosol,köpük,krem,vajinal suppozotuar,jel şeklinde olabilir.Tüm formlarında nonoxynol 9 denen sperm öldürücü madde vardır.Spermisid kullanımından dolayı herhangi bir sağlık sorunu oluşmaması avantajıdır.Spermisidlerin orgazma ulaşmayı kolaylaştırıcı etkisi vardır.Seksüel geçiş sağlayan hastalıklara karşı kısmi koruma sağlar.Başarısızlık oranı her yıl için 100 kadında 10-25 gebelik oranıdır.Koruyuculuk süresi 1-2 saatdir.
RAHİM İÇİ ARAÇ(RİA) Bazen metal veya yavaş salınımlı hormon içeren bükülebilir plastik araçlardır.Bakır salan tipleri spermin rahim içinden geçmesini engeller.Hormon( progesteron) salanlar rahim ağzı salgısını artırır,kalınlaştırır,sperm geçişini bozar.Ayrıca rahim içi kalınlığı azaltır.RİA tipleri bakır içeren Cooper T 380A,Nova T,Multıload 375 ve hormon salan Mirena vardır.RİA jinekolog tarafından güvenli ve kolay bir şekilde takılıp çıkarılır.Gebeliği etkin olarak engeller.Koruyuculuğu her yıl için her 100 kadında 0,3-1 gebelik şeklindedir.Takıldıktan hemen sonra etkinliği başlar.Bakırlı olanlar uzun dönem koruma sağlar.Bu süre 8 yıla kadar uzayabilir.Acil korunmasız ilişki sonrası koruyucu olarak da kullanılabilir.Rahim iç tabakasının enflamatuar cevabı, olabilecek gebeliği engellemektedir.Emzirmeye engel değildir.Her adetten sonra ipi kontrol edilmelidir.Aletin takılmasını izleyen ilk birkaç ay içinde sıklıkla sancılı adet ve ara kanama olur.Seksuel geçişli enfeksiyonlara karşı korunma sağlamaz.Şüpheli gebelik durumlarında ,enfeksiyon varlığında,iltihaplı rahim ağzı durumlarında kullanılmamalı.İzah edilemeyen vajinal kanamalarda uygulanmaz.Yan etki olarak kramp tarzında ağrı,anormal adet kanaması,pelvik enfeksiyonlar görülebilir.Oluşabilecek olumsuz durumlar rahim ve pelvik enfeksiyonlar,vücudun RİA'yı kabul etmeyip atması,rahim delinmesi ve dış gebeliktir.
D-HORMONAL KORUNMA YÖNTEMLERİ
Sentetik östrojen ve progesteron içeren ilaçlardır,yumutlamaya engel olurlar.Rahim ağzı akıntısını koyulaştırırlar.Rahim iç tabakasının yapısını değiştirirler.Kombine oral kontraseptifler(OKS) özellikle kansızlık öyküsü,sancılı adet,ara kanaması olan ve dış gebelik geçirmiş olanlar olmak üzere bir çok kadın için uygundur.Kombine OKS ler çok etkindir.Her yıl için 100 kadında %1-3 gebelik görülür.Yumurtalık,rahim kanseri,pelvik enfeksiyona karşı kısmi koruma sağlar.Adet kanamaları daha az ve kısadır,düzenlidir.Daha az adet sancısı olur.İyi huylu meme hastalığı,dış gebelik ve kansızlık riski azalır.Kombine OKS lerin yan etkisi nadirdir.Bazı ilaçlarla alınma durumunda da etkisi azalır.Hergün düzenli alınması gerekmektedir.Aşağıdaki özellikleri taşıyan kadınların OKSleri kullanmamaları gerekir:
Bilinen gebelik durumu,35 yaş üstü ve çok sigara içenler,myokard infarktüsü geçirmişler,cerebrovasküler olay ve akut tromboflebit yönünden artmış riski olanlar,damar tıkanıklığı ve derin ven trombozu olanlar,kalp yetmezliği,meme kanseri öyküsü,sarılık,akut karaciğer hastalığı,iyi ve kötü huylu karaciğer tümörü olanlar.
Aşağıdakilerden iki tanesinin varlığında OKS kullanımından kaçınmalı;35 yaş üzeri,sigara içilmesi,hipertansiyon,160/90mmHg üzeri tansiyon,şeker hastalığı,birinci derece yakınlarında 50 yaşından önce myokard infarktüsü veya damarsal hastalık öyküsünün olması.
Yan etkilerde neler yapılmalı:
-Adet görememe,gebe olmadığından emin olmalı.Gebelik yok,ilaçlar düzenli alınıyor ve adet görülemiyorsa östrojen dozu artırılıp,progesteron dozu azaltılmalı.
-Memede dolgunluk yada hassasiyet,muayene yada gerekirse mammografi ile meme hastalığının olup olmadığı doğrulanmalı.Kombine OKS kullanımının 3. ayından sonra yakınmalar geçmemişse daha düşük doz ilaçlara geçmeli veya başka bir yöntem uygulanmalı.
-Depresyon,ciddi vaskuler başağrısı veya bulantı,migren ağrıları varsa ilaç bırakılmalı.
-Hipertansiyon kombine OKS kullanımına bağlı ise ilaç bırakılmalı.
Eğer ilaç içilmeye unutulursa bir sonraki sefer iki tablet alınır,sonra normal devam edilir.2 veya daha fazla sayıda hap alınmaya unutulursa kutu bitirilir,ancak güvenlik azaldığı için ek bir koruma yöntem, ilave edilir.
Yalnız progesteron içeren haplar: Yumurtlamanın engellenmesine,rahim ağzı akıntısının kalınlaşmasına ve rahim içinde değişikliğe neden olur.Yalnız progesteron içeren haplar,doğumdan 6 hafta sonra anne sütü veren kadınlarda,östrojen kullanamayanlarda,anemisi olan kadınlarda kullanılır.
Yalnız progesteron içeren enjektabıl koroyucular;yumurtlamayı engeller,rahim ağzı mukusu kalınlaştırır,rahim içinde değişiklik yapar.Her 3 ayda bir veya ayda bir uygulanırlar.Etkinliği çok yüksektir.Her yıl için her 100 kadında 0,3-0,9 gebelik oranı görülür.Etkisi hızlı başlar,enjeksiyondan 24 saatden daha az bir süredir.35 yaşın üzerindeki kadınlar tarafındanda kullanılabilir.Doğurganlığın geri dönüşü 5-6 ayı bulabilir.Bazı kişilerde kilo alımı,düzensiz kanama,adetten kesilme,nadirende aşırı kanama ve serum lipid değişiklikleri görülür.
E-İMPLANTLAR
Levonorgestrel içeren ince kapsüller şeklinde olup kolda cilt altına yerleştirilir.Yumurtlama baskılanmasına,rahim ağzı mukusunda kalınlaşmaya,rahim içinde değişikliğe,tuba haraketlerinde azalmaya neden olur.Etkinliği yüksektir.Her yıl için 100 kadında %0,2-0,5 gebelik oranı görülür.Etkisi 24 saat içinde başlar.3-5 yıl gibi uzun koruma sağlar.Kapsuller çıkarıldıktan hemen sonra doğurganlık geri döner.Takılma ve çıkarılma minör cerrahi gerektirir.Memede hassasiyet, kilo alma veya kaybı,düzensiz kanama,vücutta kıllanma ve saç dökülmesi yapabilir.Kapsüller bazen vücut tarafından atılabilir.Bazen derin yerleştirme olmuşsa,çıkartılırken problem olabilir.Ülkemizde bir dönem yaygın olmamakla birlikte kullanılmıştır.
F-İSTEMLİ STERİLİZASYON
Kalıcı korunma isteyen çiftler ve gebe kalmasının yüksek risk yarattığı kadınlar için uygundur.Tubal ligasyon(tüp bağlama),fertilite kontrolünde güvenle kullanılan yöntemlerden biridir.Doğumdan hemen sonra özellikle sezaryen ile doğumdan hemen sonra uygulanmaktadır.Ayrıca doğum yaptıktan belli bir süre geçtikten sonrada sadece tüp bağlama operasyonu şeklinde de yapılmaktadır.Genel anestezi altında yapılır.Çok küçük kesi yapılarak karına girilir.Her iki tuba bağlanır ve bağlanmış kısım kesilir.Bu yöntem kalıcıdır.doğurganlığa dönüş yoktur.Seksüel geçişli hastalıklara karşı koruyuculuğu yoktur.Yapılan işlemin cerrahi riski vardır.Sonra gebelik görülürse,ektopik (dış)gebelik oluşma şansı fazladır.
Vazektomi,erkeğe uygulanan kalıcı bir yöntemdir.Erkeğin sperm boşaltan kanallarının bağlanmasıdır.Kadın tüplerinin bağlanmasına göre avantajı;lokal anestezi ile ayakda yapılabilir olmasıdır .Başarısızlık oranı her 1000 işlem için %3-4 dür.Başarısızlık operasyon sonrası sperm analizi ile anlaşılır.Daha ucuzdur,daha az komplikasyon vardır.Uzun dönem yan etkisi yoktur.Seksüel disfonksiyon yapmaz.Kalıcı bir işlemdir,etkisi hemen başlamaz.Etkisinin başlaması için 20 cıvarında ejekülasyon olmalı.
G-LAKTASYONEL AMENORE YÖNTEMİ(EMZİRMEYE BAĞLI ADET GÖRMEME)
Emziren annelerde yumurtlama baskılanması olur,ayrıca emzirmeye bağlı rahim ağzı mukusunda kalınlaşma vardır.Doğumdan sonra 6.aydan önce ve kesintisiz emziren kadınlarda uygun olur.Doğumdan sonra ilk 6 ay için gebelik oranı 100 kadında%2 dir.Bu oran 6-12. aylar için % 6ya çıkar.
H-ACİL KONTROL YÖNTEMİ
Korunmasız olarak son 72 saat içinde cinsel ilişkide bulunan kadınlar için uygundur.Östradiol içeren kombine 4 doğum kontrol hapı 12 saat arayla alınır.Acil uygulanan bir diğer yöntem ilişkiyi izleyen 5 gün içinde rahim içi araç takılmasıdır.Cinsel ilişkiden 72 saat içinde gebeliği önlemede %98 etkilidir.Ağızdan hap alımlarında bulantı,lekelenme tarzında kanama,yada düzensiz kanama gibi yan etkisi vardır.Aktif damar tıkanıklığı problemi olanlar,gebelik şüphesi olanlar kullanmamalı.
I-ELEKTİF DÜŞÜK
Gebeliklerin yarısından fazlası istenmeyen gebeliklerdir.Ülkemizde gebeliğin ilk 10 haftasında küretaj ile sonlandırılması yasaldır.Aile planlaması yöntemi olarak kabul edilmez.Tercih edilmeyen bir yöntemdir.
|
Yazan
|
Bu makaleden alıntı yapmak
için alıntı yapılan yazıya aşağıdaki ibare eklenmelidir: "Aile Planlaması" başlıklı makalenin tüm hakları yazarı Op.Dr.Ayşe DARAMA'e aittir ve makale, yazarı tarafından TavsiyeEdiyorum.com (http://www.tavsiyeediyorum.com) kütüphanesinde yayınlanmıştır. Bu ibare eklenmek şartıyla, makaleden Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa uygun kısa alıntılar yapılabilir, ancak Op.Dr.Ayşe DARAMA'nın izni olmaksızın makalenin tamamı başka bir mecraya kopyalanamaz veya başka yerde yayınlanamaz. |
1 Beğeni 
Yazan Uzman
|
| Makale Kütüphanemizden | ||||
|
Sitemizde yer alan döküman ve yazılar uzman üyelerimiz tarafından hazırlanmış ve pek çoğu bilimsel düzeyde yapılmış çalışmalar olduğundan güvenilir mahiyette eserlerdir. Bununla birlikte TavsiyeEdiyorum.com sitesi ve çalışma sahipleri, yazıların içerdiği bilgilerin güvenilirliği veya güncelliği konusunda hukuki bir güvence vermezler. Sitemizde yayınlanan yazılar bilgi amaçlı kaleme alınmış ve profesyonellere yönelik olarak
hazırlanmıştır. Site ziyaretçilerimizin o meslekle ilgili bir uzmanla görüşmeden, yazı içindeki bilgileri kendi başlarına kullanmamaları gerekmektedir. Yazıların telif hakkı tamamen yazarlarına aittir, eserler sahiplerinin muvaffakatı olmadan hiçbir suretle çoğaltılamaz, başka bir
yerde kullanılamaz, kopyala yapıştır yöntemiyle başka mecralara aktarılamaz. Sitemizde yer alan herhangi bir yazı başkasına ait telif haklarını ihlal ediyor, intihal içeriyor veya yazarın mensubu bulunduğu mesleğin meslek için etik kurallarına aykırılıklar taşıyorsa, yazının kaldırılabilmesi için site yönetimimize bilgi verilmelidir.
