Çocuk ve Yetişkinlerde Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu
DEHB (DİKKAT EKSİKLİĞİ VE HİPERAKTİVİTE BOZUKLUĞU) NEDİR?
DEHB: aşırı hareketlilik, dikkat ve konsantrasyon bozukluğu, dürtüsellik şeklinde açığa çıkan psikiyatrik sorunlardan biridir. DEHB, kişiyi ömür boyu takip edebilecek bir hastalık olduğu gibi çocuklarda daha sık gözlemlenir ve yaş ilerledikçe genellikle belirtilerini kaybeder. Çocuk yaşlarda başlayan Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu çocuğun ömür boyu yaşam kalitesini etkileyebilecek güçte bir problemdir ve muhakkak tedavi edilmesi gerekmektedir. Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu’nun üç ayrı biçimi vardır:
Dikkat eksikliğinin önde geldiği tip: Dikkat eksikliği belirtileri ön plandadır. Aşırı hareketlilik ve dürtüsellik ya yoktur ya da kayda değer şiddette değildir.
Aşırı hareketliliğin ve dürtüselliğin önde geldiği tip: Aşırı hareketlilik ve dürtüsellik belirgin olarak vardır. Dikkat eksikliği belirtileri vardır, ancak önemsenecek şiddette değildir.
Birleşik tip: Hem dikkat eksikliği, hem de aşırı hareketlilik – dürtüsellik belirtileri tanı alacak kadar şiddetlidir. En sık görülen tip birleşik tiptir
DEHB üç temel belirti kümesinden oluşur:
Dikkat Eksikliği: belirli bir işe ya da oyuna dikkat vermekte zorlanma, dikkatin kolayca dağılması, dikkatsizlikten kaynaklanan hatalar yapma, başlanan işin yarım bırakılması, kendisiyle konuşulurken, dinlemiyormuş gibi görünme, görev ve etkinlikleri düzenlemekte zorlanma, ev ödevi, ders içi etkinlikleri gibi yoğun zihinsel çaba gerektiren işleri yapmaktan kaçınma, etkinlikler için gereken eşyaları kaybetme,günlük etkinliklerde unutkanlık
Aşırı Hareketlilik: oturduğu yerde kıpırdanma, ellerin ayakların oynatılması, belirli bir süre bir yerde oturamama, sürekli hareket etme, gereksiz yere sağ sola koşturma, eşyalara tırmanma, sakin bir biçimde oyun oynayamama ya da başka bir işle uğraşma, çok konuşma
İmpulsivite/Dürtüsellik: sorulan soru tamamlanmadan yanıt verme, sırasını beklemekte güçlük çekme, başkalarının sözünü kesme ya da oyunlarında araya girme, sonucunu düşünmeden koşma, itme, çekme
DİKKAT EKSİKLİĞİ NEDEN OLUR:
Dokunma, koklama, tatma, işitme ve görme gibi duyu organından herhangi birinde yetersizlik (sağlıklı çalışmama) durumu olursa dikkat eksikliğine sebep olabilmektedir. Bununla birlikte; Düzensiz uyku, Sağlıksız beslenme, İyi dinlenememe gibi organizmaya bağlı sebeplerden kaynaklanabilir. Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu tedavisi çok yönlü bir inceleme gerektirir. Yukarıda saydığımız sebeplere ek olarak; Psikolojik sorunlar, Motivasyon eksikliği, Genetik faktörler dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğuna sebebiyet verebilmektedir.
Eşlik eden tanılar ve sıklıkları:
• Karşıt olma karşıt gelme bozukluğu(%25-80)
• Davranış bozukluğu (%14-56)
• Majör depresif bozukluk (%0-45)
• Anksiyete bozuklukları (%10-40)
• Tik bozuklukları (%3-30)
• Öğrenme bozuklukları (%24-70)
• Bipolar afektif bozukluk (50-27)
DİKKAT EKSİKLİĞİ VE HİPERAKTİVİTE BOZUKLUĞU TEDAVİSİ:
Dikkat eksikliğine sebep olan faktörler tek tek incelenmelidir. Çocuk neden hiperaktif veya neden dikkat bozukluğunu tespit etmek için çeşitli testler mevcuttur. Bu testler sayesinde “dikkat eksikliği neden olur?” sorusuna yanıt verilir. Algısal mı, yorumsal mı, içgüdüsel mi yoksa motor alanında bir eksiklik mi var? Tamamı yanıt bulur. Akabinde dikkat eksikliği tedavisi başlar. Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğunda ilaç tedavisi son derece etkilidir. Uyarıcı ilaç ‘metilfenidat’ sayesinde dopamin kimyasal iletici sistemi daha iyi çalışır ve hedef belirtiler olan dikkatsizlik, dürtüsellik ve aşırı hareketlilik üzerinde önemli derecede azalma görülür. Kimyasal iletici üretimi yaş ile arttığı için DEHB’li çocukların bir kısmında erişkin yaşlarda şikayetler kendiliğinden azalır. Ailenin hastalık hakkında bilgi ve destek alması çocuklarına doğru yaklaşımda bulunmaları için önemlidir. Bu çocukların daha fazla düzene ve kurallara ihtiyacı vardır. Enerjilerini boşaltıcı etkinliklerde bulunmaları gerekir. Uzmanın öğretmene hastalık hakkında bilgi vermesi ve iletişim içinde olması önemlidir. Öğretmen, kendisine saygısı ve güveni azalan çocuğun başarılı olduğu alanları bularak, onu desteklemelidir ve planlı çalışmasında yardımcı olmalıdır. DEHB’de başarı ile kullanılan Davranış Terapisi’nde çocuğun güçlüklerle başa çıkma becerisinin geliştirilmesi hedeflenir. Çocuk organize olmayı ve zamanı iyi kullanmayı öğrenir. Davranış terapisinde çocuklarla DUR- DÜŞÜN-YAP programı üzerinde çalışılır. Bu görüşmeler bireysel olarak yapılır. Görüşme esnasında çocukta depresyon, kaygı gibi sorunlar görünürse, seans esnasında bu konulara da ilgi gösterilir.
TEDAVİ EDİLMEYEN ÇOCUKLARI BEKLEYEN RİSKLER NELERDİR:
DEHB’li eğitimlerine yeterince odaklanamadıkları için, okul hayatlarında başarısızlık yaşayacaklardır. Tedavi edilmeyen çocuklarda depresyon, kaygı bozukluğu, tik bozuklukları ya da davranış bozuklukları oluşabilir. Çevresindeki insanlar tarafından sürekli eleştirilen çocukların özgüvenleri azalır. Dürtüsel davrandıkları için, antisosyal davranışlar geliştirebilirler. Bu çocukların ergenlik döneminde alkol ve madde kullanımına daha yatkın olduklarını saptamıştır. Bu durum gelecek yaşamları açısından önemli risk oluşturur.
YETİŞKİNLERDE DİKKAT EKSİKLİĞİ BELİRTİLERİ:
Yetişkinlerde dikkat eksikliği belirtileri ile çocuklardaki dikkat eksikliği belirtileri aynı değildir. Çocuklar genellikle öğrenme güçlüğü çekerken yetişkinler işinde ve sosyal hayatında problemler yaşayabilir. Aşağıdaki belirtiler sizde mevcut ise dikkat eksikliğini ve hiperaktivite bozukluğunuz olabilir.
• Karşınızdaki konuşurken uzun süre dinlemekte zorlanmak, detaylara inilmesinden hoşlanmamak
• Karşınızdaki konuşurken bir anda hayal kurmaya başlamak, konuşmadan tamamen kopmak
• Bir anda parlama, öfke kontrolünde zorluk çekme.
• İki işle aynı anda ilgilenemeyip iyi yaptığınız bir işe de normalinden fazla odaklanarak dış dünyaya tamamen kapanmak. Örnek: Bilgisayarda bir işlem yaparken ofise girip çıkanları görmemek, size seslenildiğinde duymamak gibi
• Sabahları işe geç kalmak, işleri sürekli ertelemek, işleri bir türlü sıraya koyamamak
• Bir anda parlama, öfke kontrolünde zorluk çekme.
• Sık kullanılan eşyaları kaybetmek veya yanınıza almayı unutmak.
• Düşünmeden konuşup, fevri davranıp sonrasında pişman olmak
• Aceleci olmak, sabırsız davranmak, sinirlenmek.
• Telaşlı olmak, gereksiz bir paniğe kapılmak
• Heyecan aramak ve riskli işler yapmak
• Çok konuşmak
Yetişkinlerde Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Tedavisi:
Geçmişte uzmanlar ve aileler DEHB'nin beslenme değişiklikleriyle tedavi edilebileceğini ummuşlardı. Bazı uzmanlar büyük dozlarda vitaminin ve doğal diyetsel takviyeleri muhtemel DEHB tedavisi olarak savunmuştu. Bazı ebeveynler glütensiz beslenmenin DEHB'yi tedavi ettiğini veya belirtileri azalttığını öne sürmüştü. Fakat bilimsel araştırmalar diyetsel faktörlerin veya bir vitamin eksikliğinin DEHB'ye neden olduğu fikrini desteklememektedir. Yetişkinler de multidisipliner tedavi yaklaşımından fayda sağlarlar. Bu yaklaşımlar şunlardır: Bilişsel davranış terapisi, İlaç tedavisi, Evlilik ve bireysel destek grupları dahil olmak üzere destek ve eğitim, Beceri eğitimi DEHB'li yetişkinlerde uyarıcı ilaç tedavisi en yaygın olanıdır. Gerçekten de, DEHB'li yetişkinlerin %58'i uyarıcı ilaç kullandıklarında daha iyi odaklandıklarını ve daha az Hiperaktif ve impulsif olduklarını söylemektedir.
Kaynakça;
1. Dikkat Eksikliği Bozukluğu, -çocuklarda ve yetişkinlerde odaklanamayan zihin Dr. Thomas E. Brown, ODTÜ yayıncılık, 3. Baskı, copyright 2005
2. Erişkin Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu, Doç. Dr. Eyüp Sabri Ercan, Dönence basım ve yayın hizmetleri
3. Dikkat Eksikliği Bozuklukları, Kaplan & Sadock’s Comrehensive Textbook of Psychiatry, 8. Baskı, çeviri editörleri Dr. Hamdullah Aydın, Dr. Ali Bozkurt, Güneş kitabevi, cilt 4, sy 3183-3204
DEHB: aşırı hareketlilik, dikkat ve konsantrasyon bozukluğu, dürtüsellik şeklinde açığa çıkan psikiyatrik sorunlardan biridir. DEHB, kişiyi ömür boyu takip edebilecek bir hastalık olduğu gibi çocuklarda daha sık gözlemlenir ve yaş ilerledikçe genellikle belirtilerini kaybeder. Çocuk yaşlarda başlayan Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu çocuğun ömür boyu yaşam kalitesini etkileyebilecek güçte bir problemdir ve muhakkak tedavi edilmesi gerekmektedir. Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu’nun üç ayrı biçimi vardır:
Dikkat eksikliğinin önde geldiği tip: Dikkat eksikliği belirtileri ön plandadır. Aşırı hareketlilik ve dürtüsellik ya yoktur ya da kayda değer şiddette değildir.
Aşırı hareketliliğin ve dürtüselliğin önde geldiği tip: Aşırı hareketlilik ve dürtüsellik belirgin olarak vardır. Dikkat eksikliği belirtileri vardır, ancak önemsenecek şiddette değildir.
Birleşik tip: Hem dikkat eksikliği, hem de aşırı hareketlilik – dürtüsellik belirtileri tanı alacak kadar şiddetlidir. En sık görülen tip birleşik tiptir
DEHB üç temel belirti kümesinden oluşur:
Dikkat Eksikliği: belirli bir işe ya da oyuna dikkat vermekte zorlanma, dikkatin kolayca dağılması, dikkatsizlikten kaynaklanan hatalar yapma, başlanan işin yarım bırakılması, kendisiyle konuşulurken, dinlemiyormuş gibi görünme, görev ve etkinlikleri düzenlemekte zorlanma, ev ödevi, ders içi etkinlikleri gibi yoğun zihinsel çaba gerektiren işleri yapmaktan kaçınma, etkinlikler için gereken eşyaları kaybetme,günlük etkinliklerde unutkanlık
Aşırı Hareketlilik: oturduğu yerde kıpırdanma, ellerin ayakların oynatılması, belirli bir süre bir yerde oturamama, sürekli hareket etme, gereksiz yere sağ sola koşturma, eşyalara tırmanma, sakin bir biçimde oyun oynayamama ya da başka bir işle uğraşma, çok konuşma
İmpulsivite/Dürtüsellik: sorulan soru tamamlanmadan yanıt verme, sırasını beklemekte güçlük çekme, başkalarının sözünü kesme ya da oyunlarında araya girme, sonucunu düşünmeden koşma, itme, çekme
DİKKAT EKSİKLİĞİ NEDEN OLUR:
Dokunma, koklama, tatma, işitme ve görme gibi duyu organından herhangi birinde yetersizlik (sağlıklı çalışmama) durumu olursa dikkat eksikliğine sebep olabilmektedir. Bununla birlikte; Düzensiz uyku, Sağlıksız beslenme, İyi dinlenememe gibi organizmaya bağlı sebeplerden kaynaklanabilir. Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu tedavisi çok yönlü bir inceleme gerektirir. Yukarıda saydığımız sebeplere ek olarak; Psikolojik sorunlar, Motivasyon eksikliği, Genetik faktörler dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğuna sebebiyet verebilmektedir.
Eşlik eden tanılar ve sıklıkları:
• Karşıt olma karşıt gelme bozukluğu(%25-80)
• Davranış bozukluğu (%14-56)
• Majör depresif bozukluk (%0-45)
• Anksiyete bozuklukları (%10-40)
• Tik bozuklukları (%3-30)
• Öğrenme bozuklukları (%24-70)
• Bipolar afektif bozukluk (50-27)
DİKKAT EKSİKLİĞİ VE HİPERAKTİVİTE BOZUKLUĞU TEDAVİSİ:
Dikkat eksikliğine sebep olan faktörler tek tek incelenmelidir. Çocuk neden hiperaktif veya neden dikkat bozukluğunu tespit etmek için çeşitli testler mevcuttur. Bu testler sayesinde “dikkat eksikliği neden olur?” sorusuna yanıt verilir. Algısal mı, yorumsal mı, içgüdüsel mi yoksa motor alanında bir eksiklik mi var? Tamamı yanıt bulur. Akabinde dikkat eksikliği tedavisi başlar. Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğunda ilaç tedavisi son derece etkilidir. Uyarıcı ilaç ‘metilfenidat’ sayesinde dopamin kimyasal iletici sistemi daha iyi çalışır ve hedef belirtiler olan dikkatsizlik, dürtüsellik ve aşırı hareketlilik üzerinde önemli derecede azalma görülür. Kimyasal iletici üretimi yaş ile arttığı için DEHB’li çocukların bir kısmında erişkin yaşlarda şikayetler kendiliğinden azalır. Ailenin hastalık hakkında bilgi ve destek alması çocuklarına doğru yaklaşımda bulunmaları için önemlidir. Bu çocukların daha fazla düzene ve kurallara ihtiyacı vardır. Enerjilerini boşaltıcı etkinliklerde bulunmaları gerekir. Uzmanın öğretmene hastalık hakkında bilgi vermesi ve iletişim içinde olması önemlidir. Öğretmen, kendisine saygısı ve güveni azalan çocuğun başarılı olduğu alanları bularak, onu desteklemelidir ve planlı çalışmasında yardımcı olmalıdır. DEHB’de başarı ile kullanılan Davranış Terapisi’nde çocuğun güçlüklerle başa çıkma becerisinin geliştirilmesi hedeflenir. Çocuk organize olmayı ve zamanı iyi kullanmayı öğrenir. Davranış terapisinde çocuklarla DUR- DÜŞÜN-YAP programı üzerinde çalışılır. Bu görüşmeler bireysel olarak yapılır. Görüşme esnasında çocukta depresyon, kaygı gibi sorunlar görünürse, seans esnasında bu konulara da ilgi gösterilir.
TEDAVİ EDİLMEYEN ÇOCUKLARI BEKLEYEN RİSKLER NELERDİR:
DEHB’li eğitimlerine yeterince odaklanamadıkları için, okul hayatlarında başarısızlık yaşayacaklardır. Tedavi edilmeyen çocuklarda depresyon, kaygı bozukluğu, tik bozuklukları ya da davranış bozuklukları oluşabilir. Çevresindeki insanlar tarafından sürekli eleştirilen çocukların özgüvenleri azalır. Dürtüsel davrandıkları için, antisosyal davranışlar geliştirebilirler. Bu çocukların ergenlik döneminde alkol ve madde kullanımına daha yatkın olduklarını saptamıştır. Bu durum gelecek yaşamları açısından önemli risk oluşturur.
YETİŞKİNLERDE DİKKAT EKSİKLİĞİ BELİRTİLERİ:
Yetişkinlerde dikkat eksikliği belirtileri ile çocuklardaki dikkat eksikliği belirtileri aynı değildir. Çocuklar genellikle öğrenme güçlüğü çekerken yetişkinler işinde ve sosyal hayatında problemler yaşayabilir. Aşağıdaki belirtiler sizde mevcut ise dikkat eksikliğini ve hiperaktivite bozukluğunuz olabilir.
• Karşınızdaki konuşurken uzun süre dinlemekte zorlanmak, detaylara inilmesinden hoşlanmamak
• Karşınızdaki konuşurken bir anda hayal kurmaya başlamak, konuşmadan tamamen kopmak
• Bir anda parlama, öfke kontrolünde zorluk çekme.
• İki işle aynı anda ilgilenemeyip iyi yaptığınız bir işe de normalinden fazla odaklanarak dış dünyaya tamamen kapanmak. Örnek: Bilgisayarda bir işlem yaparken ofise girip çıkanları görmemek, size seslenildiğinde duymamak gibi
• Sabahları işe geç kalmak, işleri sürekli ertelemek, işleri bir türlü sıraya koyamamak
• Bir anda parlama, öfke kontrolünde zorluk çekme.
• Sık kullanılan eşyaları kaybetmek veya yanınıza almayı unutmak.
• Düşünmeden konuşup, fevri davranıp sonrasında pişman olmak
• Aceleci olmak, sabırsız davranmak, sinirlenmek.
• Telaşlı olmak, gereksiz bir paniğe kapılmak
• Heyecan aramak ve riskli işler yapmak
• Çok konuşmak
Yetişkinlerde Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Tedavisi:
Geçmişte uzmanlar ve aileler DEHB'nin beslenme değişiklikleriyle tedavi edilebileceğini ummuşlardı. Bazı uzmanlar büyük dozlarda vitaminin ve doğal diyetsel takviyeleri muhtemel DEHB tedavisi olarak savunmuştu. Bazı ebeveynler glütensiz beslenmenin DEHB'yi tedavi ettiğini veya belirtileri azalttığını öne sürmüştü. Fakat bilimsel araştırmalar diyetsel faktörlerin veya bir vitamin eksikliğinin DEHB'ye neden olduğu fikrini desteklememektedir. Yetişkinler de multidisipliner tedavi yaklaşımından fayda sağlarlar. Bu yaklaşımlar şunlardır: Bilişsel davranış terapisi, İlaç tedavisi, Evlilik ve bireysel destek grupları dahil olmak üzere destek ve eğitim, Beceri eğitimi DEHB'li yetişkinlerde uyarıcı ilaç tedavisi en yaygın olanıdır. Gerçekten de, DEHB'li yetişkinlerin %58'i uyarıcı ilaç kullandıklarında daha iyi odaklandıklarını ve daha az Hiperaktif ve impulsif olduklarını söylemektedir.
Kaynakça;
1. Dikkat Eksikliği Bozukluğu, -çocuklarda ve yetişkinlerde odaklanamayan zihin Dr. Thomas E. Brown, ODTÜ yayıncılık, 3. Baskı, copyright 2005
2. Erişkin Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu, Doç. Dr. Eyüp Sabri Ercan, Dönence basım ve yayın hizmetleri
3. Dikkat Eksikliği Bozuklukları, Kaplan & Sadock’s Comrehensive Textbook of Psychiatry, 8. Baskı, çeviri editörleri Dr. Hamdullah Aydın, Dr. Ali Bozkurt, Güneş kitabevi, cilt 4, sy 3183-3204
|
Yazan
|
Bu makaleden alıntı yapmak
için alıntı yapılan yazıya aşağıdaki ibare eklenmelidir: "Çocuk ve Yetişkinlerde Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu" başlıklı makalenin tüm hakları yazarı Psk.Ferit KARADAŞ'e aittir ve makale, yazarı tarafından TavsiyeEdiyorum.com (http://www.tavsiyeediyorum.com) kütüphanesinde yayınlanmıştır. Bu ibare eklenmek şartıyla, makaleden Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa uygun kısa alıntılar yapılabilir, ancak Psk.Ferit KARADAŞ'ın izni olmaksızın makalenin tamamı başka bir mecraya kopyalanamaz veya başka yerde yayınlanamaz. |
Beğenin 
Yazan Uzman
|
çocuklarda dikkat eksikliği, hiperaktivite bozukluğu, yetişkinlerde dikkat eksikliği, yetişkinlerde hiperaktivite bozukluğu, dehb, dikkat eksikliği tedavisi, hiperaktivide tedavisi
Sitemizde yer alan döküman ve yazılar uzman üyelerimiz tarafından hazırlanmış ve pek çoğu bilimsel düzeyde yapılmış çalışmalar olduğundan güvenilir mahiyette eserlerdir. Bununla birlikte TavsiyeEdiyorum.com sitesi ve çalışma sahipleri, yazıların içerdiği bilgilerin güvenilirliği veya güncelliği konusunda hukuki bir güvence vermezler. Sitemizde yayınlanan yazılar bilgi amaçlı kaleme alınmış ve profesyonellere yönelik olarak
hazırlanmıştır. Site ziyaretçilerimizin o meslekle ilgili bir uzmanla görüşmeden, yazı içindeki bilgileri kendi başlarına kullanmamaları gerekmektedir. Yazıların telif hakkı tamamen yazarlarına aittir, eserler sahiplerinin muvaffakatı olmadan hiçbir suretle çoğaltılamaz, başka bir
yerde kullanılamaz, kopyala yapıştır yöntemiyle başka mecralara aktarılamaz. Sitemizde yer alan herhangi bir yazı başkasına ait telif haklarını ihlal ediyor, intihal içeriyor veya yazarın mensubu bulunduğu mesleğin meslek için etik kurallarına aykırılıklar taşıyorsa, yazının kaldırılabilmesi için site yönetimimize bilgi verilmelidir.
