Dikkat Eksiliğinde Bellek Çalışmaları
DİKKAT EKSİLİĞİNDE BELLEK ÇALIŞMALARI-1
“BAK, RESMİNİ ÇEK, BAĞLANTI KUR” Üç Temel Hafıza AntrBecerisi
Bir anne baba eğer çocuğunda Dikkat Eksikliği olduğunu söylüyorsa aslında şunları demek istiyordur;
1. “Çocuğum okulda başarısız” YA DA
2. “Çocuğum ders çalışmıyor” YA DA
3. “Çocuğum söz dinlemiyor” YA DA
4. “Arkadaşları ya da öğretmeninden şikayet var”
Dikkat eksikliği olan öğrencileri incelediğimde özellikle ders başarılarının düşük olmasının sebebi dikkatini derse, bilgiye verememeleri verseler de unutmalarıdır. Yaptığım incelemelerde bu çocuklarının başarısının önündeki en büyük engel unutkanlıktır. Birçok ailenin “ilaçtan fayda görmedik” demelerinin de altında bu faktör yatar. Çünkü aile çocuğun okulda başarılı olmasını ister ama bu ilaçlar unutkanlığı tedavi etmez. Ben dikkat eksikliği olan öğrencileri “su sızdıran bir şişeye” benzetiyorum. Siz istediğiniz kalite ve miktarda su koymaya çalışın yinede dolmaz. İlaç bu sızıntıyı durdurmaz çünkü;
Zihin En Büyük Şifa Kaynağıdır.
Çoğumuz sözde fotografik hafızalı insanlar görmüşüzdür karışık bir destedeki kartların sırasını hızlıca öğrenip hatırlayabilirler ya da çaba harcamadan uzun kelime ya da numara listelerini ezberleyebilirler. Ama gerçekten fotografik hafıza diye bir şey yoktur; bizim gördüklerimiz iyi hafıza teknikleri olan insanlardır.
Bir hafıza tekniği, beyin için bir kodlama sistemi, bir dosyalama dolabıdır. Bir insanın önceki bilgi ve ilgileri yeni bilgiyi nasıl öğrenip hatırlayacağını etkiler. Çoğu genç insan tuttuğu takımın maç skorlarını zorluk çekmeden hatırlayabilir, ama geçen baharda tarih dersinde öğrendikleri önemli tek bir tarihi bile hatırlamazlar.
Hafızamızın dosyalama ve depolama sistemleri, yeni bilgi bizim için anlam taşıdığında en etkili şekilde çalışır. Şampiyon satranç oyuncularıyla yapılan deneyler eğer satranç taşlarının bir maçta olması gerektiği gibi diziliyseler tahtadaki taşları kolayca ezberleyebildiklerini, ama oyuncuların rasgele yerleştirilmiş bir taşlar dizisini hatırlama yeteneklerinin neredeyse imkânsız olduğunu gösterir. Satranç taşlarının bir düzenlemesi anlamlıyken diğeri değildir.
Böyle bir anlam beyinlerimizde gerçekten ağır bağlantılı olabilir. İnsanlar rasgele harfler dizisine karşılık anlamlı kelimelere odaklanınca işlevsel MRI taramaları frontal ve temporal lob gibi belirli alanlarda artan etkinlik gösterirler. Etkinlik ne kadar büyük olursa o kelimeleri sonra hatırlama olasılıkları o kadar büyük olur. Muhteşem hafızalar doğuştan değildir, sonradan yaratılırlar.
Benim üç temel becerimi “BAK, RESMİNİ ÇEK, BAĞLANTI KUR”u öğrenerek sağlam bir hafıza için bir temel edineceksiniz. Ben öğrencilerime özel olarak hafıza antrenmanı için bir defter ya da bloknot tutmalarını öneriyorum. Böylece gelişmenizi görebilecek ve egzersizlerinizi izleyebileceksiniz. Peki nedir bu “Bak, Resmini Çek, Bağlantı Kur” ?
1. BAK: Öğrenmek İstediğiniz Şeyi Aktif Olarak Gözlemleyin
Birçok insan derslerde başarılı olmasına rağmen tanıştığı insanların isimlerini hatırlayamaz. Burada asıl sorunun tanıştığımız anda hiçbir zaman isimlerden çok kişinin yüz, beden ve giyim şekline odaklanmamızdır.
Etkin öğrenmenin en yaygın engellerinden biri insanların bilginin sunulduğu durumlara dikkat etmemesidir. Karınızın ya da kocanızın bu sabah işe giderken ne giydiğini düşünün. Hangi kravatı taktığını hatırlayabiliyor musunuz? Hangi bluzu giymişti? Oğlunuzun tişörtü ne renkti? Önemsiz gibi görünse de aktif olarak bakıp bu tip yeni bilgiyi almak için bilinçli bir çaba harcayarak beyninizin ayrıntıları kaydetmesi için eğitmeye başlayabilirsiniz. Bu aktif gözlem süreciyle meşgul olarak yeni bir yüz, olay ya da konuşmadan ayrıntı ve anlamları özümseyebiliriz, bu da bize bu yeni yüz ya da olayı öğrenme ve hatırlamada yardım eder.
Bir şeye ilgimiz az olduğunda hatırlamak genelde zordur, çünkü tam olarak dikkat etmiyoruzdur. Çoğumuz biriyle tanıştırıldıktan saniyeler sonra isimleri unuturuz. Sanki, tanışma sırasında bizi herhangi bir yeni bilgiyi hatırlamaktan alıkoyan çeşitli iç ve dış ipuçlarına karşılık veren bir otomatik pilot gibiyizdir. Ne söylendiğini ve hatırlamaya değip değmeyeceğini anlamak için sadece yeteri kadar yavaşlamak gereklidir. Samuel Johnson kısaca şöyle der: "Gerçek hafıza sanatı dikkat sanatıdır.”
Yol tarifleri hafızası mükemmel bir örnektir. Eğer tarifleri takip ederek yeni bir yere arabayla kendiniz gidiyorsanız günler ya da haftalar sonra oraya kendiniz nasıl gidileceğini muhtemelen hatırlarsınız. İlk yolculuğunuzda sadece bir yolcuysanız oraya ilk yalnız gidişinizde kaybolmanız mümkündür. Aktif gözlemdeki amaç zihinsel olarak sürücü koltuğunda kalmaktır.
BAK ilk temel beceridir, çünkü diğer duyularımıza da çok güvenmemize rağmen hatırlamak istediğimiz şeylere genelde ilk olarak görsel açıdan maruz kalırız. Bilgiyi sonraki hafıza çağrımı için tekrarladığımızda dinleriz. Çoğu insan en canlı hatıralarımızın tümünü koku duyusunun geri getirebildiğini bildirir. Dokular ve ısılar gelecekteki hatırlama için dokunma duyusunu kullanan gözlemsel becerilerimize odaklanmak için kullanışlı detaylardır. Üç Temel Beceride kullanıldığı haliyle BAK aslında tüm beş duyu için kısa kullanımdır:
Aktif Gözlem Egzersizleri
1. Birinin sizi bilmediğiniz bir yere götürdüğü başka bir yolculukta zihinsel olarak kendinizi sürücü koltuğuna koyun. Yönleri zamanından önce kontrol edin, sokak işaretlerine, ana kavşaklara ve dönüm noktalarına dikkat edin. Sonra zihinsel olarak oraya gidin.
2. Yeni bir filme gitmeden önce başlangıçta belirli detayları hatırlamak için bir karar alın. Kahramanın saç tarzına, anılmaya değer bir ev içi sahnesindeki mobilyaya ve yan karakterlerden birinin elbisesini hatırlamaya dikkat edin. Eve döndüğünüzde filmle ilgili hatırlayabildiğiniz kadar çok ayrıntıyı yazmaya çalışın. Sonraki gün listenizi kontrol edin ve yapabilirseniz filmle ilgili daha çok detay yazmaya çalışın.
3. İşte birkaç iş arkadaşınızı kıyafeti ya da genel görünüşü hakkında bir detaya dikkat edin. Kişinin adını bir sütuna, detayı başka bir sütuna yazın. Günün sonunda ikinci sütunu kapatın ve belirli ayrıntıları hatırlamaya çalışın.
4. Şimdi hemen ailenizin her üyesinin sabah evden çıkarken üzerindeki kıyafetini ve detayları hatırlamaya çalışın. Yarın tekrar yapın, ama evden çıkmadan önce detayları gözlemek için bilinçli bir çaba sarf edin.
BAK, RESMİNİ ÇEK, BAĞLANTI KUR:
Üç Temel Hafıza Becerisi
2. RESMİNİ ÇEK- Anılarınızın Zihinsel Resimlerini Yaratın (İmgeleme)
Dün, akşam yemeğinde ne yediniz?
Fizik dersindeki Kuvvet’in formülü neydi?
Yılbaşında neredeydiniz ve üzerinizde ne renk elbise vardı?
Bunları düşünürken beyinizde resimler aradınız, eğer resimler açık ve netse çabuk cevap verdiniz, eğer resimler berrak değilse daha çok düşündünüz. Eğer resim yoksa ya da bulamamışsanız cevap veremediniz.
Dikkat eksikliği olan ya da okul başarısızlığı olan öğrencilerin aslında en büyük sorunu işte bu resimlerin berrak olmayışı ve tabii ki bunları nasıl kullanacaklarını bilmemeleridir.
I. bölümde bahsettiğim; arkadaşınızın bu sabah ne giydiğiyle ilgili o görüntüye geri dönün. Kırmızı bluz, siyah pantolon ve ayakkabılar, deri ceket. Görüntüyü canlandırırken zaten ikinci temel beceriyi de geliştiriyorsunuz - RESMİNİ ÇEK. Hatırlamak istediğiniz bilginin zihinsel bir resmini yaratıyorsunuz. Sonra sadece resmi çekiyor ve gördüğünüz şeyi tanımlıyorsunuz. Canlı ve anılmaya değer görüntüler yaratmak, onları uzun süreli hafıza deposuna yerleştirir.
Resimlerin iki şekli olabilir, gerçek ya da hayali. Gerçek bir resim gerçekten ne gördüğünüze odaklanarak ve gözlenen görüntüyü zihinsel bir resme yerleştirmek için bilinçli bir çaba sarf ederek, gerçek bir gözlem yapmayı içerir. Hayali resimler kendi hatıra ve fantezilerinizden yarattıklarınızdır, ama yine de hafızanızda zihinsel bir resim olarak yerleşirler. Hayali resimler gözlediğiniz bir görüntünün bir fantezi bozukluğu da olabilir.
Hepimizin beyninde kayıp ya da gizli nesneleri aramamıza ve geri getirmemize yardım eden içgüdüsel olarak kullandığımız gerçek resimler vardır. Arama imgelerini etkin bir şekilde kullanma yeteneğimiz, muhtemelen dolaşan avlarını böyle imgelerle görsel olarak ayırt eden avcı atalarımızda uyum sağlayıcı bir gelişme olarak evrim geçirmiştir. Benzer şekilde biz de onları masadaki kısmen gizli yeşil dosyayı ya da sepetteki kirli şanslı basketbol kazağını hemen geri çağırmak için kullanırız. Benim evdeki kütüphane raflarımın düzensizliği ve aşırı kalabalığına rağmen eğer hafızamda yerleşmiş güçlü bir arama imgesi varsa belirli bir kitabın yerini bulmakta çok az sorun yaşarım "üzerinde iki beyaz çizgi ve daire benzeri çiçekler olan mavi bir kitap". Çocuklar hayal güçlerini kullanmada doğuştan yeteneklidir. Yaşla birlikte azalmaya meyilli aktif fantezi yaşamları vardır. Yetişkin olunca bize bu doğal yeteneği daha kontrollü, mantıklı düşünmeyle değiştirmek için bastırmamız öğretilir. Bir çocuğun acayip fantezileri ve hayal gücü ortalama bir yetişkinde Psikotik (anormal) düşünme sayılabilir. Etkin öğrenme ve hatırlama teknikleri geliştirmeye yardım etmek için bu doğal yaratıcı içgüdüleri yeniden alevlendirmeliyiz.
Parlak, renkli, zenginleştirilmiş ve ilginç resimler hareketli, üç boyutlu ve ayrıntılı olanlar hafızada en iyi tutunanlardır.
“İMGE NE KADAR AYRINTILI OLURSA ONU SONRA HATIRLAMAK O KADAR KOLAY OLUR.”
Ayrıntıya odaklanma hareketi daha iyi dikkat etmemize ve imgenin içerdiği bilgiyi öğrenmemize yardım eder. Resimlerinizin bir ya da daha fazla yönünü değiştirmek, abartmak ve onlara kişisel anlam yüklemek daha kolay öğrenilmesini ve daha sonra da hatırlanmasını kolaylaştırır. Yeni bilgiyi kendimiz için ne kadar canlı ve yaratıcı bir şekilde canlandırırsak, zihinlerimizde o kadar etkili bir şekilde tutunur. Hayal gücü, bilgiyi depolama ve hatırlama yeteneğimizi artırdığı sürece istediğimiz kadar canlı, duyarlı ve güçlü olur.
Zihninizde hatırlamak istediğiniz kelimeyi yazacağınız- gerçek bir imge yaratabilirsiniz, ama çoğu insan için kişisel ya da duygusal anlam içeren sembolik bir imge daha çok işe yarar. Diyelim ki arabamı büyük bir otoparkın 3A alanına park ettim. Eğer arabanızın camında ya da tepesinde kocaman ve renkli bir şekilde 3A yazdığının görsel imgesini ya da zihinsel bir resmini yaratabilirim
Ama bana göre arabamın üzerinde uçan üç arının imgesini canlandırmak daha etkili bir strateji olur. Benim arılara karşı kişisel bir ilgim var ve arabamın üzerinde uçan Üç kocaman Arı varken ona yaklaşmak ilginç olurdu. Ben bu imgenin zihinsel bir resmini çekerim ve zihinsel resmimin duygusal doluluğu onu hafızamda yerleştirmeye yardım eder. Başka biri için arabalarında oturan Üç Ayı canlandırmanın daha büyük bir duygusal etkisi olabilir - belki de en sevdikleri çocukluk öyküleridir. Etkili canlandırma tekniklerini geliştirme yolları için Zihinsel Resim Egzersizleri kutusuna bakın.
Zihinsel Resim Egzersizleri
Rahat bir koltukta oturun, gözlerinizi kapatın ve ister bir nesne, durum, kişi ya da hayvan olsun aklınıza gelen ilk şeyi düşünün. Şimdi nasıl göründüğü ya da hissettirdiğiyle ilgili daha büyük ayrıntıları hayal etmeye çalışın. Ne kadar çok duyu organı kullanırsanız o kadar etkili olacaktır
1. Aşağıdakilerin her biri için renkli, canlı ve ayrıntılı bir görsel imge yaratmaya çalışın (örn. normal bir gül yerine üzerinde çiy damlaları, hanım böcekleri ve dikenli sapları olan parlak sarı bir gül canlandırın):
• Hayvan
• Mutfak gereci
• Alet
3. Aşağıdakilerin her birini gözünüzde canlandırın, ama onları hafifçe değiştirin ki bir şekilde alışılmamış olsunlar (örn. peruklu bir otomobil, pantolon askısı takan bir yılan):
• Masa
• Stadyum
• Stetoskop
• Uçak
4. Aşağıdaki mekânların her birinin görsel imgesinde görebileceğiniz üç ayrıntıyı listeleyin:
• Alışveriş merkezi
• Araba yıkama
• Futbol sahası
• Banka
Üç Temel Hafıza Becerisi
3. BAĞLANTI KUR - Zihinsel Resimlerinizi Birbirine Bağlayın
Zihinsel resimleri birbiriyle bağlamak (çağrışım kurmak) için teknikler geliştirmek neredeyse tüm hafıza tekniklerinin temel bir unsurudur. BAĞLANTIKURbağlantıyı sonra hatırlayabilmeniz için iki zihinsel resmi birleştirme sürecidir. Bu temel beceri doğum günlerini, formülleri, çalışanların isimlerini vb. hatırlamanıza yardım eder ve yüzle bağlanan ismi bir daha asla unutmamanızı sağlar İki resmi birbirine bağlamak için sadece iki zihinsel imgeyi de içeren yepyeni bir resim yaratın. Birçok teknik BAĞLANTIKUR'uaşırı derecede etkili bir hafıza aracı yapabilir.
Zihinsel Resimleri Etkili Bir Şekilde Bağlamak İçin Teknikler
· Bir imgeyi diğerinin üstüne koyun. Bir imgenin diğerinin etrafında dönmesini ya da dans etmesini sağlayın,
· Bir imgenin diğerine çarpmasını ya da diğerinin içinden geçmesini sağlayın,
· İmgeleri birbiriyle birleştirin ya da eritin,
· Bir imgeyi diğerinin etrafına sarın.
Birleştirme Egzersizleri
1. Aşağıdaki her bir kelime çifti için ikisini de içeren, bir durum ya da etkinlik hayal edin. Bir şekilde mantıklı ya da akla uygun olan bir durum yaratın.
Telefon - sepet
Kâğıt atası - doldurulmuş hayvan
Elma - polis memuru
Stetoskop - futbol
2. Şimdi yukarıdaki kelime çiftlerine dönün ve her biri için tuhaf ya da mantıksız bir durum hayal edin.
BAĞLANTI KUR hatırlanacak şeyleri birbiriyle birleştirerek parçaları düzenleyen bağlantı yönteminin temelidir, ikinciyle birleşen birinci parçayla başlayarak ve sonra üçüncüyle birleşen ikinci ve devamıyla, fikirler ya da imgeler bir zincirin parçası olurlar. Zincirde ilk bağlantıya başlarken bir numaralı parçanın bu özel listeyi yaratma amacınızı ya da nedeninizi hatırlamanıza yardım edeceğinden emin olun.
Bağlantı kurmak özellikle bir liste yazmak uygunsuz ya da mümkün değilse (spor salonunda çalışıyor, bir konferansta oturuyor ya da duşta olabilirsiniz) yapılacak bir dizi alakasız işi hatırlamamız gerektiğinde yardımcı olur.
Eğer uzun bir listeyi hatırlamamız gerekiyorsa bağlantı kurma yöntemi zihinsel resimleri bağlamak için daha ayrıntılı bir yöntem olur ve bir öykü haline dönüşür. Öykünün akışı ve görsel imgeleri bilgiyi geri getirmek için ipuçlarını sağlar. Öykü sistemiyle öykünün akışı bir bağlantı bozuk olsa da listenin kalanının çoğunun geri getirilmesini sağlar.
Burada bir öykü hattında bağlantı kurulabilecek tipik bir liste vardır:
• Çöpü çıkar
• New York'taki kayınbiraderi ara
• Mobilyacı Ayhan’ı ara randevu ver
• Eser’e EFT gönder
• Yumurta al
Fikirleri bağlamak için ilk önce her görevi temsil edecek tek bir imge seçeriz:
• Çöp Torbası
• Alper’in Yüz imgesi
• Mobilyacı Ayhan
• Eser ve Para banknotları
• Yumurta
Bilginin yerleşmesini sağlamak için imgelere mantık dışı, canlı ya da duygusal ayrıntılar ekleyebilirsiniz. Çöp torbasından, Alper’in imgesine, Alper ile Ayhan ya da mobilya imgesine, oradan Eser ve para imgesine oradan da yumurta imgesine bağlantı kurulara ilginç bir öykü ortaya çıkarabilirsiniz. Hayal gücünü sınırsız, mantık dışı ve acayip biçimlerde kullanmak sizin elinizde
En etkili bağlantı ya da çağrışımlar kendimiz yarattıklarımız, özellikle ilk çağrışımdan çıkanlardır. Psikanalistler serbest çağrışım yöntemini insanların duygusal olarak yüklü deneyimlerini ortaya çıkarmalarına yardım etmek için kullanmışlardır. Genellikle bir fikre olan ilk çağrışımımız en canlı olanıdır ve en güçlü duygusal yükü ya da kişisel anlamı taşıyabilir, bu da onun çok kolay bir şekilde hatırlanmasını sağlar.
BAĞLANTI KUR'un başka bir uygulaması da kısa adlar ya da hatırlanacak şeylerin ilk harflerinden yeni kelimelerin yaratılmasıdır ki buna Akrostij yöntemi de denir. Bir kısa ad yaratmak için önce hatırlanacak her parçayı temsil edecek bir kelime düşünün, sonra hatırlanacak her kelimenin ilk harfini kullanarak bir kelime oluşturun.
Örnek: Hatırlayan bilir Biyoloji dersinde bir konu vardır ve sıralaması önemlidir. İnterfaz, Profaz, Metafaz, Anafaz, Telefaz yani ilk harfleri İPMAT kelimesini oluşturuyor ama ipmat kelimesinin bir anlamı olmadığı için bizim ona anlam katmamız gerekiyor.
“İki Profesör Mahmut Abiyi Tokatladı.” Böyle olduğunda hem imge hem bağlantı kurulmuş olur ve bilginin kalıcılığı kesinlikle artar.
Ders konularını, formülleri, yapılacak işleri, olayları ve her tipte listeleri hatırlamak için ne kadar çok BAK, RESMİNİ ÇEK, BAĞLANTI KUR uygularsanız bu yöntem size o kadar kolay ve doğal gelecektir. Bu üç temel beceri ileri hafıza antrenmanı için yapıtaşıdır.
Birkaç Birleştirme Egzersizi Daha
1. Şu şeyleri bağlayacak bir öykü düşünün: helikopter, sinema, kütüphane, yüzen ev, büyükanne, kahve kupası. Sonraki beş bağlama egzersizini tamamladıktan sonra bu listeye bakmadan öykünüzdeki şeyleri hatırlayıp hatırlamadığınızı kontrol edin.
2. Aşağıdaki kelime gruplarının her birini bağlamak için tek bir görsel imge yaratın:
Tel - oyuncak ayı - gül ağacı
Lamba - patates - motosiklet
Klavye - kovboy - keşif balonu
Elma sosu - paraşüt - otostopçu
3. Yarın yapmanız gereken beş şeyi sıralayın.
4. Şimdi yukarıdaki listeyi hatırlamak için bağlantı sistemini kullanın.
5. Şimdi aynı liste için öykü sistemini kullanın.
6. Aşağıdaki şeylerin her birinin ilk harfini kullanarak tek kelimelik bir kısa ad oluşturun:
Fil- Battaniye- Ev- Elma- Ağ
Nesnel Hafıza Testiyle Bir Deneme Daha
BAK, RESMİNİ ÇEK, BAĞLANTI KUR'u okuyup uyguladıktan sonra hafıza yetenekleriniz zaten gelişmiştir. Öğrenme ve hatırlama becerilerinizi test edebilmeniz için nesnel hafıza testini yapalım. Kronometrenizi alın ve 1 dakikaya kurun, sonra aşağıdaki listede yer alan kelimeleri okuyun ve öğrenin.
Aşağıdaki kelimeleri 1 dakika kadar çalışın:
Mürekkep
Kahve Makinesi
Müzisyen
Gezegen
Atatürk
Gemi
Fenerbahçe
Karpuz
Galeri
Süreniz dolduğunda sayfayı kapatın, kronometrenizi 20 dakikalık bir süreye kurun ve başka bir şey yapın. 20 dakika sonra geri dönün ve hatırlayabildiğiniz kadar çok kelimeyi yazın. Önceden bu tekniği uygulamadan elde ettiğiniz sonuçla bu sonuçları karşılaştırdığınızda göstermiş olduğunuz başarıya şaşıracaksınız.
Kaynak:
Şimşek, Ramazan. (2010) Dikkat Dağınıkılığını Önleme ve Beyni Etkili Kullanma Kılavuzu, Hermes Yayınları (İmleç Kitap), İstanbul, 2. Baskı
“BAK, RESMİNİ ÇEK, BAĞLANTI KUR” Üç Temel Hafıza AntrBecerisi
Bir anne baba eğer çocuğunda Dikkat Eksikliği olduğunu söylüyorsa aslında şunları demek istiyordur;
1. “Çocuğum okulda başarısız” YA DA
2. “Çocuğum ders çalışmıyor” YA DA
3. “Çocuğum söz dinlemiyor” YA DA
4. “Arkadaşları ya da öğretmeninden şikayet var”
Dikkat eksikliği olan öğrencileri incelediğimde özellikle ders başarılarının düşük olmasının sebebi dikkatini derse, bilgiye verememeleri verseler de unutmalarıdır. Yaptığım incelemelerde bu çocuklarının başarısının önündeki en büyük engel unutkanlıktır. Birçok ailenin “ilaçtan fayda görmedik” demelerinin de altında bu faktör yatar. Çünkü aile çocuğun okulda başarılı olmasını ister ama bu ilaçlar unutkanlığı tedavi etmez. Ben dikkat eksikliği olan öğrencileri “su sızdıran bir şişeye” benzetiyorum. Siz istediğiniz kalite ve miktarda su koymaya çalışın yinede dolmaz. İlaç bu sızıntıyı durdurmaz çünkü;
Zihin En Büyük Şifa Kaynağıdır.
Çoğumuz sözde fotografik hafızalı insanlar görmüşüzdür karışık bir destedeki kartların sırasını hızlıca öğrenip hatırlayabilirler ya da çaba harcamadan uzun kelime ya da numara listelerini ezberleyebilirler. Ama gerçekten fotografik hafıza diye bir şey yoktur; bizim gördüklerimiz iyi hafıza teknikleri olan insanlardır.
Bir hafıza tekniği, beyin için bir kodlama sistemi, bir dosyalama dolabıdır. Bir insanın önceki bilgi ve ilgileri yeni bilgiyi nasıl öğrenip hatırlayacağını etkiler. Çoğu genç insan tuttuğu takımın maç skorlarını zorluk çekmeden hatırlayabilir, ama geçen baharda tarih dersinde öğrendikleri önemli tek bir tarihi bile hatırlamazlar.
Hafızamızın dosyalama ve depolama sistemleri, yeni bilgi bizim için anlam taşıdığında en etkili şekilde çalışır. Şampiyon satranç oyuncularıyla yapılan deneyler eğer satranç taşlarının bir maçta olması gerektiği gibi diziliyseler tahtadaki taşları kolayca ezberleyebildiklerini, ama oyuncuların rasgele yerleştirilmiş bir taşlar dizisini hatırlama yeteneklerinin neredeyse imkânsız olduğunu gösterir. Satranç taşlarının bir düzenlemesi anlamlıyken diğeri değildir.
Böyle bir anlam beyinlerimizde gerçekten ağır bağlantılı olabilir. İnsanlar rasgele harfler dizisine karşılık anlamlı kelimelere odaklanınca işlevsel MRI taramaları frontal ve temporal lob gibi belirli alanlarda artan etkinlik gösterirler. Etkinlik ne kadar büyük olursa o kelimeleri sonra hatırlama olasılıkları o kadar büyük olur. Muhteşem hafızalar doğuştan değildir, sonradan yaratılırlar.
Benim üç temel becerimi “BAK, RESMİNİ ÇEK, BAĞLANTI KUR”u öğrenerek sağlam bir hafıza için bir temel edineceksiniz. Ben öğrencilerime özel olarak hafıza antrenmanı için bir defter ya da bloknot tutmalarını öneriyorum. Böylece gelişmenizi görebilecek ve egzersizlerinizi izleyebileceksiniz. Peki nedir bu “Bak, Resmini Çek, Bağlantı Kur” ?
1. BAK: Öğrenmek İstediğiniz Şeyi Aktif Olarak Gözlemleyin
Birçok insan derslerde başarılı olmasına rağmen tanıştığı insanların isimlerini hatırlayamaz. Burada asıl sorunun tanıştığımız anda hiçbir zaman isimlerden çok kişinin yüz, beden ve giyim şekline odaklanmamızdır.
Etkin öğrenmenin en yaygın engellerinden biri insanların bilginin sunulduğu durumlara dikkat etmemesidir. Karınızın ya da kocanızın bu sabah işe giderken ne giydiğini düşünün. Hangi kravatı taktığını hatırlayabiliyor musunuz? Hangi bluzu giymişti? Oğlunuzun tişörtü ne renkti? Önemsiz gibi görünse de aktif olarak bakıp bu tip yeni bilgiyi almak için bilinçli bir çaba harcayarak beyninizin ayrıntıları kaydetmesi için eğitmeye başlayabilirsiniz. Bu aktif gözlem süreciyle meşgul olarak yeni bir yüz, olay ya da konuşmadan ayrıntı ve anlamları özümseyebiliriz, bu da bize bu yeni yüz ya da olayı öğrenme ve hatırlamada yardım eder.
Bir şeye ilgimiz az olduğunda hatırlamak genelde zordur, çünkü tam olarak dikkat etmiyoruzdur. Çoğumuz biriyle tanıştırıldıktan saniyeler sonra isimleri unuturuz. Sanki, tanışma sırasında bizi herhangi bir yeni bilgiyi hatırlamaktan alıkoyan çeşitli iç ve dış ipuçlarına karşılık veren bir otomatik pilot gibiyizdir. Ne söylendiğini ve hatırlamaya değip değmeyeceğini anlamak için sadece yeteri kadar yavaşlamak gereklidir. Samuel Johnson kısaca şöyle der: "Gerçek hafıza sanatı dikkat sanatıdır.”
Yol tarifleri hafızası mükemmel bir örnektir. Eğer tarifleri takip ederek yeni bir yere arabayla kendiniz gidiyorsanız günler ya da haftalar sonra oraya kendiniz nasıl gidileceğini muhtemelen hatırlarsınız. İlk yolculuğunuzda sadece bir yolcuysanız oraya ilk yalnız gidişinizde kaybolmanız mümkündür. Aktif gözlemdeki amaç zihinsel olarak sürücü koltuğunda kalmaktır.
BAK ilk temel beceridir, çünkü diğer duyularımıza da çok güvenmemize rağmen hatırlamak istediğimiz şeylere genelde ilk olarak görsel açıdan maruz kalırız. Bilgiyi sonraki hafıza çağrımı için tekrarladığımızda dinleriz. Çoğu insan en canlı hatıralarımızın tümünü koku duyusunun geri getirebildiğini bildirir. Dokular ve ısılar gelecekteki hatırlama için dokunma duyusunu kullanan gözlemsel becerilerimize odaklanmak için kullanışlı detaylardır. Üç Temel Beceride kullanıldığı haliyle BAK aslında tüm beş duyu için kısa kullanımdır:
Aktif Gözlem Egzersizleri
1. Birinin sizi bilmediğiniz bir yere götürdüğü başka bir yolculukta zihinsel olarak kendinizi sürücü koltuğuna koyun. Yönleri zamanından önce kontrol edin, sokak işaretlerine, ana kavşaklara ve dönüm noktalarına dikkat edin. Sonra zihinsel olarak oraya gidin.
2. Yeni bir filme gitmeden önce başlangıçta belirli detayları hatırlamak için bir karar alın. Kahramanın saç tarzına, anılmaya değer bir ev içi sahnesindeki mobilyaya ve yan karakterlerden birinin elbisesini hatırlamaya dikkat edin. Eve döndüğünüzde filmle ilgili hatırlayabildiğiniz kadar çok ayrıntıyı yazmaya çalışın. Sonraki gün listenizi kontrol edin ve yapabilirseniz filmle ilgili daha çok detay yazmaya çalışın.
3. İşte birkaç iş arkadaşınızı kıyafeti ya da genel görünüşü hakkında bir detaya dikkat edin. Kişinin adını bir sütuna, detayı başka bir sütuna yazın. Günün sonunda ikinci sütunu kapatın ve belirli ayrıntıları hatırlamaya çalışın.
4. Şimdi hemen ailenizin her üyesinin sabah evden çıkarken üzerindeki kıyafetini ve detayları hatırlamaya çalışın. Yarın tekrar yapın, ama evden çıkmadan önce detayları gözlemek için bilinçli bir çaba sarf edin.
BAK, RESMİNİ ÇEK, BAĞLANTI KUR:
Üç Temel Hafıza Becerisi
2. RESMİNİ ÇEK- Anılarınızın Zihinsel Resimlerini Yaratın (İmgeleme)
Dün, akşam yemeğinde ne yediniz?
Fizik dersindeki Kuvvet’in formülü neydi?
Yılbaşında neredeydiniz ve üzerinizde ne renk elbise vardı?
Bunları düşünürken beyinizde resimler aradınız, eğer resimler açık ve netse çabuk cevap verdiniz, eğer resimler berrak değilse daha çok düşündünüz. Eğer resim yoksa ya da bulamamışsanız cevap veremediniz.
Dikkat eksikliği olan ya da okul başarısızlığı olan öğrencilerin aslında en büyük sorunu işte bu resimlerin berrak olmayışı ve tabii ki bunları nasıl kullanacaklarını bilmemeleridir.
I. bölümde bahsettiğim; arkadaşınızın bu sabah ne giydiğiyle ilgili o görüntüye geri dönün. Kırmızı bluz, siyah pantolon ve ayakkabılar, deri ceket. Görüntüyü canlandırırken zaten ikinci temel beceriyi de geliştiriyorsunuz - RESMİNİ ÇEK. Hatırlamak istediğiniz bilginin zihinsel bir resmini yaratıyorsunuz. Sonra sadece resmi çekiyor ve gördüğünüz şeyi tanımlıyorsunuz. Canlı ve anılmaya değer görüntüler yaratmak, onları uzun süreli hafıza deposuna yerleştirir.
Resimlerin iki şekli olabilir, gerçek ya da hayali. Gerçek bir resim gerçekten ne gördüğünüze odaklanarak ve gözlenen görüntüyü zihinsel bir resme yerleştirmek için bilinçli bir çaba sarf ederek, gerçek bir gözlem yapmayı içerir. Hayali resimler kendi hatıra ve fantezilerinizden yarattıklarınızdır, ama yine de hafızanızda zihinsel bir resim olarak yerleşirler. Hayali resimler gözlediğiniz bir görüntünün bir fantezi bozukluğu da olabilir.
Hepimizin beyninde kayıp ya da gizli nesneleri aramamıza ve geri getirmemize yardım eden içgüdüsel olarak kullandığımız gerçek resimler vardır. Arama imgelerini etkin bir şekilde kullanma yeteneğimiz, muhtemelen dolaşan avlarını böyle imgelerle görsel olarak ayırt eden avcı atalarımızda uyum sağlayıcı bir gelişme olarak evrim geçirmiştir. Benzer şekilde biz de onları masadaki kısmen gizli yeşil dosyayı ya da sepetteki kirli şanslı basketbol kazağını hemen geri çağırmak için kullanırız. Benim evdeki kütüphane raflarımın düzensizliği ve aşırı kalabalığına rağmen eğer hafızamda yerleşmiş güçlü bir arama imgesi varsa belirli bir kitabın yerini bulmakta çok az sorun yaşarım "üzerinde iki beyaz çizgi ve daire benzeri çiçekler olan mavi bir kitap". Çocuklar hayal güçlerini kullanmada doğuştan yeteneklidir. Yaşla birlikte azalmaya meyilli aktif fantezi yaşamları vardır. Yetişkin olunca bize bu doğal yeteneği daha kontrollü, mantıklı düşünmeyle değiştirmek için bastırmamız öğretilir. Bir çocuğun acayip fantezileri ve hayal gücü ortalama bir yetişkinde Psikotik (anormal) düşünme sayılabilir. Etkin öğrenme ve hatırlama teknikleri geliştirmeye yardım etmek için bu doğal yaratıcı içgüdüleri yeniden alevlendirmeliyiz.
Parlak, renkli, zenginleştirilmiş ve ilginç resimler hareketli, üç boyutlu ve ayrıntılı olanlar hafızada en iyi tutunanlardır.
“İMGE NE KADAR AYRINTILI OLURSA ONU SONRA HATIRLAMAK O KADAR KOLAY OLUR.”
Ayrıntıya odaklanma hareketi daha iyi dikkat etmemize ve imgenin içerdiği bilgiyi öğrenmemize yardım eder. Resimlerinizin bir ya da daha fazla yönünü değiştirmek, abartmak ve onlara kişisel anlam yüklemek daha kolay öğrenilmesini ve daha sonra da hatırlanmasını kolaylaştırır. Yeni bilgiyi kendimiz için ne kadar canlı ve yaratıcı bir şekilde canlandırırsak, zihinlerimizde o kadar etkili bir şekilde tutunur. Hayal gücü, bilgiyi depolama ve hatırlama yeteneğimizi artırdığı sürece istediğimiz kadar canlı, duyarlı ve güçlü olur.
Zihninizde hatırlamak istediğiniz kelimeyi yazacağınız- gerçek bir imge yaratabilirsiniz, ama çoğu insan için kişisel ya da duygusal anlam içeren sembolik bir imge daha çok işe yarar. Diyelim ki arabamı büyük bir otoparkın 3A alanına park ettim. Eğer arabanızın camında ya da tepesinde kocaman ve renkli bir şekilde 3A yazdığının görsel imgesini ya da zihinsel bir resmini yaratabilirim
Ama bana göre arabamın üzerinde uçan üç arının imgesini canlandırmak daha etkili bir strateji olur. Benim arılara karşı kişisel bir ilgim var ve arabamın üzerinde uçan Üç kocaman Arı varken ona yaklaşmak ilginç olurdu. Ben bu imgenin zihinsel bir resmini çekerim ve zihinsel resmimin duygusal doluluğu onu hafızamda yerleştirmeye yardım eder. Başka biri için arabalarında oturan Üç Ayı canlandırmanın daha büyük bir duygusal etkisi olabilir - belki de en sevdikleri çocukluk öyküleridir. Etkili canlandırma tekniklerini geliştirme yolları için Zihinsel Resim Egzersizleri kutusuna bakın.
Zihinsel Resim Egzersizleri
Rahat bir koltukta oturun, gözlerinizi kapatın ve ister bir nesne, durum, kişi ya da hayvan olsun aklınıza gelen ilk şeyi düşünün. Şimdi nasıl göründüğü ya da hissettirdiğiyle ilgili daha büyük ayrıntıları hayal etmeye çalışın. Ne kadar çok duyu organı kullanırsanız o kadar etkili olacaktır
1. Aşağıdakilerin her biri için renkli, canlı ve ayrıntılı bir görsel imge yaratmaya çalışın (örn. normal bir gül yerine üzerinde çiy damlaları, hanım böcekleri ve dikenli sapları olan parlak sarı bir gül canlandırın):
• Hayvan
• Mutfak gereci
• Alet
3. Aşağıdakilerin her birini gözünüzde canlandırın, ama onları hafifçe değiştirin ki bir şekilde alışılmamış olsunlar (örn. peruklu bir otomobil, pantolon askısı takan bir yılan):
• Masa
• Stadyum
• Stetoskop
• Uçak
4. Aşağıdaki mekânların her birinin görsel imgesinde görebileceğiniz üç ayrıntıyı listeleyin:
• Alışveriş merkezi
• Araba yıkama
• Futbol sahası
• Banka
Üç Temel Hafıza Becerisi
3. BAĞLANTI KUR - Zihinsel Resimlerinizi Birbirine Bağlayın
Zihinsel resimleri birbiriyle bağlamak (çağrışım kurmak) için teknikler geliştirmek neredeyse tüm hafıza tekniklerinin temel bir unsurudur. BAĞLANTIKURbağlantıyı sonra hatırlayabilmeniz için iki zihinsel resmi birleştirme sürecidir. Bu temel beceri doğum günlerini, formülleri, çalışanların isimlerini vb. hatırlamanıza yardım eder ve yüzle bağlanan ismi bir daha asla unutmamanızı sağlar İki resmi birbirine bağlamak için sadece iki zihinsel imgeyi de içeren yepyeni bir resim yaratın. Birçok teknik BAĞLANTIKUR'uaşırı derecede etkili bir hafıza aracı yapabilir.
Zihinsel Resimleri Etkili Bir Şekilde Bağlamak İçin Teknikler
· Bir imgeyi diğerinin üstüne koyun. Bir imgenin diğerinin etrafında dönmesini ya da dans etmesini sağlayın,
· Bir imgenin diğerine çarpmasını ya da diğerinin içinden geçmesini sağlayın,
· İmgeleri birbiriyle birleştirin ya da eritin,
· Bir imgeyi diğerinin etrafına sarın.
Birleştirme Egzersizleri
1. Aşağıdaki her bir kelime çifti için ikisini de içeren, bir durum ya da etkinlik hayal edin. Bir şekilde mantıklı ya da akla uygun olan bir durum yaratın.
Telefon - sepet
Kâğıt atası - doldurulmuş hayvan
Elma - polis memuru
Stetoskop - futbol
2. Şimdi yukarıdaki kelime çiftlerine dönün ve her biri için tuhaf ya da mantıksız bir durum hayal edin.
BAĞLANTI KUR hatırlanacak şeyleri birbiriyle birleştirerek parçaları düzenleyen bağlantı yönteminin temelidir, ikinciyle birleşen birinci parçayla başlayarak ve sonra üçüncüyle birleşen ikinci ve devamıyla, fikirler ya da imgeler bir zincirin parçası olurlar. Zincirde ilk bağlantıya başlarken bir numaralı parçanın bu özel listeyi yaratma amacınızı ya da nedeninizi hatırlamanıza yardım edeceğinden emin olun.
Bağlantı kurmak özellikle bir liste yazmak uygunsuz ya da mümkün değilse (spor salonunda çalışıyor, bir konferansta oturuyor ya da duşta olabilirsiniz) yapılacak bir dizi alakasız işi hatırlamamız gerektiğinde yardımcı olur.
Eğer uzun bir listeyi hatırlamamız gerekiyorsa bağlantı kurma yöntemi zihinsel resimleri bağlamak için daha ayrıntılı bir yöntem olur ve bir öykü haline dönüşür. Öykünün akışı ve görsel imgeleri bilgiyi geri getirmek için ipuçlarını sağlar. Öykü sistemiyle öykünün akışı bir bağlantı bozuk olsa da listenin kalanının çoğunun geri getirilmesini sağlar.
Burada bir öykü hattında bağlantı kurulabilecek tipik bir liste vardır:
• Çöpü çıkar
• New York'taki kayınbiraderi ara
• Mobilyacı Ayhan’ı ara randevu ver
• Eser’e EFT gönder
• Yumurta al
Fikirleri bağlamak için ilk önce her görevi temsil edecek tek bir imge seçeriz:
• Çöp Torbası
• Alper’in Yüz imgesi
• Mobilyacı Ayhan
• Eser ve Para banknotları
• Yumurta
Bilginin yerleşmesini sağlamak için imgelere mantık dışı, canlı ya da duygusal ayrıntılar ekleyebilirsiniz. Çöp torbasından, Alper’in imgesine, Alper ile Ayhan ya da mobilya imgesine, oradan Eser ve para imgesine oradan da yumurta imgesine bağlantı kurulara ilginç bir öykü ortaya çıkarabilirsiniz. Hayal gücünü sınırsız, mantık dışı ve acayip biçimlerde kullanmak sizin elinizde
En etkili bağlantı ya da çağrışımlar kendimiz yarattıklarımız, özellikle ilk çağrışımdan çıkanlardır. Psikanalistler serbest çağrışım yöntemini insanların duygusal olarak yüklü deneyimlerini ortaya çıkarmalarına yardım etmek için kullanmışlardır. Genellikle bir fikre olan ilk çağrışımımız en canlı olanıdır ve en güçlü duygusal yükü ya da kişisel anlamı taşıyabilir, bu da onun çok kolay bir şekilde hatırlanmasını sağlar.
BAĞLANTI KUR'un başka bir uygulaması da kısa adlar ya da hatırlanacak şeylerin ilk harflerinden yeni kelimelerin yaratılmasıdır ki buna Akrostij yöntemi de denir. Bir kısa ad yaratmak için önce hatırlanacak her parçayı temsil edecek bir kelime düşünün, sonra hatırlanacak her kelimenin ilk harfini kullanarak bir kelime oluşturun.
Örnek: Hatırlayan bilir Biyoloji dersinde bir konu vardır ve sıralaması önemlidir. İnterfaz, Profaz, Metafaz, Anafaz, Telefaz yani ilk harfleri İPMAT kelimesini oluşturuyor ama ipmat kelimesinin bir anlamı olmadığı için bizim ona anlam katmamız gerekiyor.
“İki Profesör Mahmut Abiyi Tokatladı.” Böyle olduğunda hem imge hem bağlantı kurulmuş olur ve bilginin kalıcılığı kesinlikle artar.
Ders konularını, formülleri, yapılacak işleri, olayları ve her tipte listeleri hatırlamak için ne kadar çok BAK, RESMİNİ ÇEK, BAĞLANTI KUR uygularsanız bu yöntem size o kadar kolay ve doğal gelecektir. Bu üç temel beceri ileri hafıza antrenmanı için yapıtaşıdır.
Birkaç Birleştirme Egzersizi Daha
1. Şu şeyleri bağlayacak bir öykü düşünün: helikopter, sinema, kütüphane, yüzen ev, büyükanne, kahve kupası. Sonraki beş bağlama egzersizini tamamladıktan sonra bu listeye bakmadan öykünüzdeki şeyleri hatırlayıp hatırlamadığınızı kontrol edin.
2. Aşağıdaki kelime gruplarının her birini bağlamak için tek bir görsel imge yaratın:
Tel - oyuncak ayı - gül ağacı
Lamba - patates - motosiklet
Klavye - kovboy - keşif balonu
Elma sosu - paraşüt - otostopçu
3. Yarın yapmanız gereken beş şeyi sıralayın.
4. Şimdi yukarıdaki listeyi hatırlamak için bağlantı sistemini kullanın.
5. Şimdi aynı liste için öykü sistemini kullanın.
6. Aşağıdaki şeylerin her birinin ilk harfini kullanarak tek kelimelik bir kısa ad oluşturun:
Fil- Battaniye- Ev- Elma- Ağ
Nesnel Hafıza Testiyle Bir Deneme Daha
BAK, RESMİNİ ÇEK, BAĞLANTI KUR'u okuyup uyguladıktan sonra hafıza yetenekleriniz zaten gelişmiştir. Öğrenme ve hatırlama becerilerinizi test edebilmeniz için nesnel hafıza testini yapalım. Kronometrenizi alın ve 1 dakikaya kurun, sonra aşağıdaki listede yer alan kelimeleri okuyun ve öğrenin.
Aşağıdaki kelimeleri 1 dakika kadar çalışın:
Mürekkep
Kahve Makinesi
Müzisyen
Gezegen
Atatürk
Gemi
Fenerbahçe
Karpuz
Galeri
Süreniz dolduğunda sayfayı kapatın, kronometrenizi 20 dakikalık bir süreye kurun ve başka bir şey yapın. 20 dakika sonra geri dönün ve hatırlayabildiğiniz kadar çok kelimeyi yazın. Önceden bu tekniği uygulamadan elde ettiğiniz sonuçla bu sonuçları karşılaştırdığınızda göstermiş olduğunuz başarıya şaşıracaksınız.
Kaynak:
Şimşek, Ramazan. (2010) Dikkat Dağınıkılığını Önleme ve Beyni Etkili Kullanma Kılavuzu, Hermes Yayınları (İmleç Kitap), İstanbul, 2. Baskı
|
Yazan
|
Bu makaleden alıntı yapmak
için alıntı yapılan yazıya aşağıdaki ibare eklenmelidir: "Dikkat Eksiliğinde Bellek Çalışmaları" başlıklı makalenin tüm hakları yazarı Uzm.Psk.Ramazan ŞİMŞEK'e aittir ve makale, yazarı tarafından TavsiyeEdiyorum.com (http://www.tavsiyeediyorum.com) kütüphanesinde yayınlanmıştır. Bu ibare eklenmek şartıyla, makaleden Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa uygun kısa alıntılar yapılabilir, ancak Uzm.Psk.Ramazan ŞİMŞEK'in izni olmaksızın makalenin tamamı başka bir mecraya kopyalanamaz veya başka yerde yayınlanamaz. |
Beğenin 
Yazan Uzman
|
dikkat eksikliği, dikkat eksikliği tedavi, hafıza, unutkanlık, bellek, hafıza çalışması, hafıza kuvvetlendirme
Sitemizde yer alan döküman ve yazılar uzman üyelerimiz tarafından hazırlanmış ve pek çoğu bilimsel düzeyde yapılmış çalışmalar olduğundan güvenilir mahiyette eserlerdir. Bununla birlikte TavsiyeEdiyorum.com sitesi ve çalışma sahipleri, yazıların içerdiği bilgilerin güvenilirliği veya güncelliği konusunda hukuki bir güvence vermezler. Sitemizde yayınlanan yazılar bilgi amaçlı kaleme alınmış ve profesyonellere yönelik olarak
hazırlanmıştır. Site ziyaretçilerimizin o meslekle ilgili bir uzmanla görüşmeden, yazı içindeki bilgileri kendi başlarına kullanmamaları gerekmektedir. Yazıların telif hakkı tamamen yazarlarına aittir, eserler sahiplerinin muvaffakatı olmadan hiçbir suretle çoğaltılamaz, başka bir
yerde kullanılamaz, kopyala yapıştır yöntemiyle başka mecralara aktarılamaz. Sitemizde yer alan herhangi bir yazı başkasına ait telif haklarını ihlal ediyor, intihal içeriyor veya yazarın mensubu bulunduğu mesleğin meslek için etik kurallarına aykırılıklar taşıyorsa, yazının kaldırılabilmesi için site yönetimimize bilgi verilmelidir.
